[۵۹۲] [۵۹۳] [۵۹۴] [۵۹۵] [۵۹۶] [۵۹۷] [۵۹۸] [۵۹۹]
ج۱، مسئله ۵۹۲ . «ناسیه»، یعنی زنی که عادت داشته، ولی مقدار یا زمان عادت خود یا هر دو را فراموش کرده است.
«ناسیه»، همین که خون دارای نشانه‌های حیض را مشاهده نمود،[۱] آن را حیض قرار می‌دهد و به احکام زن حائض رفتار می‌کند،[۲] هرچند شک در استمرار آن برای مدّت سه روز داشته باشد و چنانچه بعداً بفهمد حیض نبوده، مثل اینکه قبل از سه روز پاک شود، باید عبادت‌هایی را که به‌جا نیاورده، قضا نماید و اگر وقت باقی است آنها را انجام دهد.
همچنین، اگر خون مذکور دارای نشانه‌های حیض نباشد، ولی بداند که آن خون سه روز ادامه پیدا می‌کند، باید آن را حیض قرار دهد و اگر نداند که سه روز ادامه پیدا می‌کند یا نه، احتیاط واجب آن است که هم کارهایی را که بر مستحاضه واجب است، انجام دهد و هم کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک نماید؛
البتّه زن ناسیه‌ای که دارای عادت وقتیّه و عددیّه بوده و تنها عدد آن را فراموش کرده و وقت عادتش را می‌داند، حکم آن همانند زنی است که دارای عادت وقتیّه است که در مسألۀ «۵۶۹» بیان شد.
ج۱، مسئله ۵۹۳ . اگر زن ناسیه که مقدار یا زمان عادت خود یا هر دو را فراموش کرده است، خونی ببیند که کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نباشد، همۀ آن حیض است، چه اینکه نشانه‌های حیض[۳] را دارا باشد یا نه و چنانچه وی سه روز یا بیشتر خون ببیند، سپس در ظاهر و باطن پاک شود و دوباره خون ببیند و مجموع دو خون به علاوۀ پاکی بین آن دو، بیشتر از ده روز نباشد، ایّامی که خون دیده حیض است و در پاکی وسط، بنابر احتیاط واجب کارهایی که بر حائض حرام است را ترک کرده و کارهایی را که بر غیر حائض واجب است، انجام دهد.
امّا اگر زن ناسیه خون ببیند و خون مذکور ادامه یافته و از ده روز بگذرد، سه صورت دارد:
الف. ناسیه‌ای که عادت عددیّه داشته است؛
ب. ناسیه‌ای که عادت وقتیّه داشته است؛
ج. ناسیه‌ای که عادت وقتیّه و عددیّه داشته است.
حکم هر یک از این موارد، در مسائل بعد ذکر میشود.
ناسیه‌ای که عادت عددیّه داشته است
ج۱، مسئله ۵۹۴ . اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت عددیّه باشد، ولی آن را به کلّی فراموش کرده باشد، طوری که حتّی به‌طور اجمالی هم، تعداد روزهای آن را به یاد نمی‌آورد، چنین زنی حکم زن مبتدئه را دارد که در مسائل «۵۸۵ تا ۵۸۷» ذکر شد؛
ولی اگر عدد آن را به‌طور اجمالی به یاد می‌آورد، دو تفاوت با زن مبتدئه دارد:
الف. اگر تعداد روزهای حیض خود را با معیارهای سه‌گانه در تعیین حیض، یعنی مراجعه به صفات خون یا مراجعه به خویشان یا انتخاب عدد (هر کدام شرعاً وظیفه او باشد)[۴] معیّن نماید، تعداد روزهای حیض، کمتر از مقدار مورد یقین یا اطمینان عادتش میشود، مثلاً زنی که عادتش را فراموش کرده، ولی مطمئن است که عادتش از هشت روز کمتر نیست و احتمال می‌دهد که نه یا ده روز باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را طبق معیارهای سه‌گانۀ تعیین شده، هفت روز قرار دهد، بلکه باید مقدار مورد اطمینان از عادت خود را که عدد هشت است، حیض قرار دهد.[۵]
ب. اگر تعداد روزهای حیض خود را با معیارهای سه‌گانه در تعیین حیض، یعنی مراجعه به صفات خون یا مراجعه به خویشان یا انتخاب عدد (هر کدام شرعاً وظیفه او باشد) معیّن نماید و تعداد روزهای حیض، بیشتر از مقدار مورد یقین یا اطمینان عادتش باشد، مثلاً زنی که عادتش را فراموش کرده، ولی مطمئن است که عادتش بیشتر از هفت روز نیست و احتمال می‌دهد که عادتش کمتر از آن باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را طبق معیارهای سه گانۀ تعیین شده، هشت روز قرار دهد، بلکه باید بیشترین عدد که احتمال می‌رود عادت او باشد، یعنی عدد هفت را حیض قرار دهد.[۶]
در غیر دو مورد مذکور، عدد فراموش شده اثری ندارد و باید به حکم مبتدئه عمل نماید، ولی اگر زن احتمال دهد که عادتش بیشتر از عدد تعیین شده می‌باشد، احتیاط مستحب است که کارهایی را که بر حائض حرام است، ترک کرده و کارهایی را که بر مستحاضه واجب است، انجام دهد.
ناسیه‌ای که عادت وقتیّه داشته است
ج۱، مسئله ۵۹۵ . اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه باشد، ولی آن را به کلّی فراموش کرده باشد، طوری که حتّی به‌طور اجمالی هم، زمان آن را به یاد نمی‌آورد، چنین زنی حکم زن مبتدئه را دارد که در مسائل «۵۸۵ تا ۵۸۷» ذکر شد؛ ولی اگر زمان آن را به‌طور اجمالی به یاد می‌آورد، در تعیین روزهای حیضش باید طوری عمل نماید که زمان مذکور را جزء ایّام عادتش قرار دهد، هرچند خون، نشانه‌های حیض را نداشته باشد.
بنابراین، زنی که زمان عادت وقتیّۀ ماهانۀ خویش را فراموش کرده، ولی می‌داند زمان خاصّی که کمتر از سه روز است و فعلاً در این زمان هم خون دیده، جزئی از عادت وقتیّۀ او بوده، چنانچه بخواهد حسب وظیفه[۷] با معیار اوّل از معیارهای سه گانه، یعنی با مراجعه به نشانه‌های خون، روزهای حیض خود را مشخّص نماید، باید خونی که نشانه‌های حیض را داراست و در این زمان هم واقع شده، حیض قرار دهد؛
امّا اگر خونی که نشانه‌های حیض را دارد، در زمان مورد نظر نباشد، نمی‌تواند آن را حیض قرار دهد، مثلاً اگر زن ناسیه بداند روز سوّم ماه جزء عادت او بوده و اکنون از اوّل تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و ده روز اوّل از خون مذکور، دارای نشانه‌های استحاضه و ده روز دوّم دارای نشانه‌های حیض باشد، نمی‌تواند عادت خود را در ده روز دوّم ماه قرار دهد، بلکه چنین زنی فاقد نشانه محسوب شده و باید با رجوع به خویشاوندان و در صورت عدم امکان رجوع به خویشاوندان، عددی بین سه روز تا ده روز را – با توضیحی که در مسألۀ «۵۸۵» ذکر شده – برای حیضش انتخاب کند، به شرط آنکه در همان زمان باشد، مثلاً اگر عدد انتخاب شده هفت روز باشد، از اوّل ماه تا هفتم را حیض قرار می‌دهد و از هشتم تا بیستم ماه استحاضه محسوب میشود.
ج۱، مسئله ۵۹۶ . اگر زن ناسیه، زمان خاصّی که جزئی از عادت وقتیّه او باشد را نداند، ولی به‌طور اجمالی بداند که زمان عادت او تنها در قسمتی از ماه واقع شده، در این صورت نمی‌تواند ایّام حیضش را از روزهای قسمت دیگر ماه انتخاب کند، مثلاً زن ناسیه‌ای که به‌طور اجمالی می‌داند زمان حیض او در ده روز اوّل ماه بوده، چنانچه از اول تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و ده روز اوّل از خون مذکور، دارای نشانه‌های استحاضه و ده روز دوّم دارای نشانه‌های حیض باشد، حقّ ندارد خون ده روز دوّم ماه را حیض قرار دهد یا نمی‌تواند عددی را که با رجوع به خویشاوندان یا انتخاب عدد برای حیضش انتخاب کرده، از ده روز دوّم ماه برگزیند، بلکه چنین زنی فاقد نشانه محسوب شده و باید با رجوع به خویشاوندان و در صورت عدم امکان رجوع به خویشاوندان، عددی بین سه روز تا ده روز را – با توضیحی که در مسألۀ «۵۸۵» ذکر شده – برای حیضش انتخاب کند، به شرط آنکه در همان ده روز اوّل ماه باشد، مثلاً اگر عدد انتخاب شده هشت روز باشد، از اوّل ماه تا هشتم را حیض قرار داده و بقیّه استحاضه است.
همین طور، مثلاً زنی که از اوّل تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و به‌طور اجمالی می‌داند وقت عادت او در دهۀ دوّم ماه بوده، نه دهۀ اوّل ماه و روز اول عادتش را در دهۀ دوّم نمی‌داند، در این صورت نمی‌تواند عادت خود را در ده روز اوّل ماه قرار دهد و چنانچه تعیین روزهای حیض از روی نشانه‌های آن در دهۀ دوّم ممکن نباشد و عدد خویشاوندان وی در حیض مثلاً هفت روز باشد، وی از روز یازدهـم[۸] تا هفدهـم ماه را حیـض قرار می‌دهد و بقیّه استحاضـه اســـت.
ناسیه‌ای که عادت وقتیّه و عددیّه داشته است
اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد، این صورت سه حالت دارد که در مسائل بعد به توضیح آن پرداخته میشود.
ج۱، مسئله ۵۹۷ . اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد و وقت عادت خویش را فراموش کرده، ولی عدد آن را به یاد دارد، عدد حیض را طبق عدد عادت خویش قرار می‌دهد و در تعیین وقت به نشانه‌های خون مراجعه می‌کند و خونی را که نشانه‌های حیض دارد با توضیحی که در مسائل «۵۹۵ و ۵۹۶»، پیرامون عادت وقتیّه ذکر شد، حیض قرار می‌دهد و اگر با نشانه‌ها، امکان تعیین زمان حیض نباشد، عادتش را از اوّلین زمان مشاهدۀ خون قرار می‌دهد، به شرط آنکه بتوان حیض را از آن زمان قرار داد، مثل اینکه از حیض قبلی، حدّاقل پاکی (ده روز) فاصله شده باشد، وگرنه حیضش را بعد از فاصله شدن حدّاقل پاکی – با مراعات احکامی که قبلاً ذکر شد – انتخاب می‌کند.
همچنین، زنی که مثلاً از اوّل تا بیستم ماه به‌طور مستمرّ خون دیده و عدد عادتش را که هفت روز بوده به یاد دارد، امّا وقت آن را فراموش کرده، ولی به‌طور اجمالی می‌داند وقت عادت او در دهۀ دوّم ماه بوده، نه دهۀ اوّل ماه و روز اوّل عادتش را در دهۀ دوّم ماه نمی‌داند، در این صورت نمی‌تواند عادت خود را در ده روز اوّل ماه قرار دهد و چنانچه تعیین روزهای حیض از روی نشانه‌های آن در دهۀ دوّم ممکن نباشد، وی از روز یازدهم[۹] تا هفدهم ماه را حیض قرار می‌دهد و بقیّه استحاضه است.
ج۱، مسئله ۵۹۸ . اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد و عدد عادت خویش را فراموش کرده، ولی وقت آن را به یاد داشته باشد، در این صورت، خونی را که در ایّام عادتش میبیند حیض قرار می‌دهد، هرچند نشانه‌های حیض را دارا نباشد و در تعیین عدد به نشانه‌های حیض مراجعه می‌کند و اگر امکان تعیین عدد با نشانه‌ها نبود، به خویشاوندان خویش مراجعه می‌کند و اگر آن هم ممکن نباشد، مخیّر است عددی که بین سه تا ده روز است را حیض قرار دهد؛ البتّه در دو مورد که بیان آنها در مسألۀ «۵۹۴» گذشت، هیچ یک از معیارهای سه‌گانه (رجوع به تمییز، خویشاوندان، انتخاب عدد) اعتباری ندارد.
ج۱، مسئله ۵۹۹ . اگر زن بیشتر از ده روز خون ببیند و دارای عادت وقتیّه و عددیّه باشد، ولی وقت و عدد عادت خویش را فراموش کرده باشد، حکم در این صورت، هرچند از مسائل قبل معلوم میشود، ولی برای توضیح بیشتر در ضمن این مسأله و مسألۀ بعد، چند مورد بیان میشود:
الف. اگر زن به‌طور اجمالی نداند که خون با روزهای عادتش مصادف بوده است یا نه و خون حیض قابل تعیین از روی نشانه‌های حیض نباشد (مثل اینکه همۀ خون یک جور باشد)، وقت عادتش را از اوّلین زمان مشاهدۀ خون قرار می‌دهد، به شرط آنکه بتوان حیض را از آن زمان قرار داد[۱۰] و در تعیین تعداد روزهای آن به خویشاوندانش مراجعه می‌کند و اگر ممکن نبود، عددی بین سه تا ده را حیض قرار می‌دهد؛ البتّه در دو موردی که بیان آنها در مسألۀ «۵۹۴» گذشت، هیچ یک از معیارهای سه‌گانه (رجوع به تمییز، خویشاوندان، انتخاب عدد) اعتباری ندارد.
ب. اگر زن به‌طور اجمالی نداند که خون با روزهای عادتش مصادف بوده است یا نه و خون قابل تعیین از روی نشانه‌های حیض باشد، مثل اینکه چند روز که کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نیست، دارای نشانه‌های حیض باشد و بقیّۀ خون به نشانه‌های استحاضه باشد و مجموع آنها از ده روز تجاوز نماید، خونی را که دارای نشانه‌های حیض است، حیض قرار می‌دهد و بقیّه استحاضه محسوب میشود؛ البتّه در دو موردی که بیان آنها در مسألۀ «۵۹۴» گذشت، هیچ یک از معیارهای سه‌گانه (رجوع به تمییز، خویشاوندان، انتخاب عدد) اعتباری ندارد.
ج. اگر زن به‌طور اجمالی بداند که زمان دیدن خون با روزهای عادتش مصادف است، در صورت امکان باید خونی که نشانه‌های حیض را داراست و در زمان مذکور هم واقع شده، حیض قرار دهد و اگر ممکن نباشد، به خویشاوندانش مراجعه می‌کند و اگر آن هم ممکن نیست، باید عددی بین سه و ده را انتخاب نماید و در تعیین وقت عادت آنچه را که در مسائل «۵۹۵ و ۵۹۶» گذشت، پیرامون زنی که عادت وقتیّه‌اش را فراموش کرده مراعات می‌کند و در تعیین عدد اگر به‌طور اجمالی عدد آن را به یاد می‌آورد، باید دو نکته‌ای را که در مسألۀ «۵۹۴» گذشت، رعایت نماید.
[۲] بدیهی است فرض مسأله، در موردی است که از حیض سابقش حدّاقل ده روز گذشته باشد.
[۳] نشانه‌های حیض، در مسألۀ «۴۸۴» ذکر شد.
[۴] همان‌طور، که از مسائل «۵۸۵ تا ۵۸۷»روشن میشود، وقتی که لازم است فرد، به معیارهای سه‌گانه مراجعه کند، ابتدا باید صفات خون را در نظر بگیرد، یعنی خونی که دارای صفات حیض است (که در مسألۀ «۴۸۴» ذکر شد) را حیض حساب کند؛ امّا اگر به این روش خون قابل تشخیص نباشد، مثل آنکه خونِ تمام روزها یکسان باشد، باید به خویشان مراجعه کند (با توضیحاتی که در قسمت مربوطه ذکر شد) و اگر به این روش هم نتواند تشخیص دهد، خود فرد عددی را که مناسب با حیضش میبیند، انتخاب کند که توضیحات آن در مسائل قبل ذکر شد
[۵] همین طور، مثلاً زنی که مطمئن است عادتش هفت یا هشت روز است، نه بیشتر و نه کمتر، چنانچه از اوّل تا دوازدهم ماه خون ببیند و پنج روز اوّل آن، صفات حیض و بقیّه، صفات استحاضه را داشته باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را پنج روز قرار دهد، بلکه باید از اوّل تا هفتم ماه را حیض قرار دهد و بقیّه استحاضه است
[۶] همین طور، مثلاً زنی که مطمئن است عادتش هفت یا هشت روز است، نه بیشتر و نه کمتر، چنانچه از اوّل تا دوازدهم ماه خون ببیند و نه روز اوّل آن صفات حیض و بقیّه صفات استحاضه را داشته باشد، در این مورد نمی‌تواند عادت خود را نه روز قرار دهد، بلکه باید از اوّل تا هشتم ماه را حیض قرار دهد و بقیّه استحاضه است
[۷] همان طور که از مسائل «۵۸۵ تا ۵۸۷» روشن میشود، وقتی که لازم است فرد، به معیارهای سه‌گانه مراجعه کند، ابتدا باید صفات خون را در نظر بگیرد، یعنی خونی که دارای صفات حیض است (که در مسألۀ «۴۸۴» ذکر شد) را حیض حساب کند. امّا اگر به این روش خون قابل تشخیص نباشد، مثل آنکه خونِ تمام روزها یکسان باشد، باید به خویشان مراجعه کند (با توضیحاتی که در قسمت مربوطه ذکر شد) و اگر به این روش هم نتواند تشخیص دهد، خود فرد عددی را که مناسب با حیضش میبیند انتخاب کند که توضیحات آن در مسائل قبل ذکر شد
[۸] اوّلین زمانی که حیض قرار دادن آن شرعاً ممکن باشد
[۹] اوّلین زمانی که حیض قرار دادن آن شرعاً ممکن باشد
[۱۰] توضیح آن در مسألۀ «۵۹۵ و ۵۹۶» بیان شد.