ج۱، مسئله ۶۰۰ . «استبراء از خون حیض»، عمل خاصّی است که زن برای آگاهی از وضعیّت باطن مجرا و اینکه آیا آلوده به خون حیض است یا نه انجام می‌دهد؛ این استبراء در موردی انجام می‌شود که زن دارای دو شرط باشد:
۱. خونی که شرعاً حیض محسوب می‌شود، قبل از ده روز در ظاهر قطع شده باشد.
۲. زن حائض یقین یا اطمینان به پاکی باطن مجرا نداشته باشد و احتمال عقلایی دهد باطن مجرا پاک شده است. بنابراین، اگر زن بداند باطن مجرا همانند ظاهر آن پاک شده است یا باطن مجرا برخلاف ظاهر آن پاک نیست، نیازی به استبراء نمی‌باشد.
این استبراء، کیفیت خاصّ واجبی ندارد و به هر شیوه‌ای بتواند از وضعیّت باطن مجرا و پاکی یا آلودگی آن به خون کسب اطلاع کند کافی است؛
مثلاً قدری پنبه داخل فرج نماید و مقداری صبر کند و اگر عادت او چنین است که خون او برای مدّت کوتاهی در بین حیض قطع می‌شود – همچنان که در بعضی زنان گفته شده است – باید بیش از آن مقدار صبر کرده و بعد پنبه را بیرون آورد و ببیند آلوده به خون شده یا نه، پس اگر سطح پنبه به لکّۀ زرد رنگی – هرچند بسیار کوچک – آلوده باشد، هنوز حیض محسوب می‌شود و احکام مربوط به آن در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.
ج۱، مسئله ۶۰۱ . اگر زن حائض قبل از ده روز شک کند از حیض پاک شده یا نه و از روی عذر، مانند فراموشی استبراء نکرده و غسل حیض نماید، چنانچه در هنگام غسل واقعاً از حیض پاک بوده، غسلش صحیح است و لازم نیست آن را اعاده نماید.
همین طور، اگر عمداً استبراء نکرده و غسل حیض نماید، چنانچه در هنگام غسل واقعاً از حیض پاک بوده و قصد قربت وی محقّق شده، غسلش صحیح است و لازم نیست آن را اعاده نماید.
ج۱، مسئله ۶۰۲ . اگر زن حائض مثلاً در اوّل وقت نماز استبراء نماید و ببیند خون حیض در باطن باقی است، چنانچه احتمال عقلایی می‌دهد که در مدّت باقیمانده از وقت نماز از حیض پاک شود، لازم نیست جهت استبراء بیدار بماند و می‌تواند بخوابد؛ ولی اگر بیدار باشد و بتواند استبراء نماید، در صورتی که احتمال دهد از حیض پاک شده، لازم است استبراء نماید.
ج۱، مسئله ۶۰۳ . اگر زن حائض قبل از ده روز شک کند که از حیض پاک شده یا نه و به جهت عذری – مانند نابینایی[۱] ، تاریکی و بیماری[۲] – نتواند استبراء نماید، باید بنا بر باقی بودن حیض بگذارد، هرچند احتیاط مستحب است بین کارهایی که بر زن غیر حائض واجب است (از جمله انجام غسل حیض برای نماز) و کارهایی که بر زن حائض حرام است جمع نماید، تا آنکه اطمینان به پاکی از حیض کند و پس از حصول اطمینان، باید غسل حیض نماید و چنانچه ایّام مذکور مصادف با ماه مبارک رمضان بوده، باید قضای روزه‌ها را نیز انجام دهد.
ج۱، مسئله ۶۰۴ . اگر زن حائض قبل از ده روز پاک شود و احتمال عقلایی بدهد که در باطن خون باشد، یا باید عبادت‌ها را احتیاطاً انجام دهد یا استبراء کند و جایز نیست بدون استبراء عبادت‌ها را ترک کند؛ پس اگر استبراء نموده و پاک بود، غسل کرده و عبادت‌های خود را به‌جا آورد و اگر پاک نبود – هرچند به خون اندک زرد رنگی آلوده باشد – چنانچه در حیض عادت نداشته باشد یا مبتدئه باشد یا عادت او ده روز باشد، باید صبر کند تا اگر قبل از ده روز پاک شد، غسل کند و اگر سرِ ده روز پاک شد یا خون او از ده روز گذشت، سرِ ده روز غسل نماید و قبل از سپری شدن ده روز، هر وقت شک کند خون در باطن هست یا قطع شده، استبراء را دوباره انجام می‌دهد و حکم صورتی که در آن، زن عادتش کمتر از ده روز است، در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.
ج۱، مسئله ۶۰۵ . اگر عادت زن حائض کمتر از ده روز باشد، چنانچه قبل از گذشت ایّام عادت شک داشته باشد که خون در باطن قطع شده یا نه، استبراء می‌کند و در صورت آلودگی، بر حیض بودن باقی می‌ماند تا اینکه ایّام عادت سپری گردد؛ مگر آنکه قبل از آن پاک شود و اگر بعد از سپری شدن ایّام عادت، شک در پاکی باطن داشته باشد، استبراء می‌کند و چنانچه آلودگی باقی بود – هرچند به شکل لکّۀ خون زرد کم رنگ – سه حالت پیش می‌آید:
الف. در صورتی که بداند قبل از تمام شدن ده روز یا سرِ ده روز پاک می‌شود، نباید غسل کند و تا پاکی صبر می‌کند.
ب. اگر می‌داند خون از ده روز بیشترمی‌شود، خون بعد از روزهای عادت استحاضه است. بنابراین، غسل نموده و وظایف مستحاضه را انجام می‌دهد.
ج. در صورتی که شک دارد و احتمال می‌دهد که آن خون، قبل از تمام شدن ده روز قطع می‌شود، احتیاط مستحب است که یک روز عبادت را ترک نماید، سپس غسل حیض نموده و اعمال مستحاضه را انجام دهد، هرچند جایز است در صورتی که شک نسبت به وضعیّت خون همچنان باقی است، بیشتر از یک روز (تا کامل شدن ده روز)، عبادت را ترک نماید.
این ترک عبادت پس از سپری شدن ایّام عادت را، اصطلاحاً «استظهار» می‌نامند.
ج۱، مسئله ۶۰۶ . «استظهار»، به معنای ترک عبادت و ترک سایر کارهایی است که در حال حیض بر حائض حرام می‌باشد و زن در مدّت استظهار احکام حائض را دارد؛
اصل عمل استظهار واجب نیست و مراعات آن احتیاط مستحب است و نوعی احتیاط در مورد حیض احتمالی به شمار می‌رود؛ استظهار در موردی انجام می‌شود که زن دارای پنج شرط است:
- ۱. دارای عادت عددیّه باشد، خواه عادتش وقتیّه هم باشد یا نباشد؛
- ۲. عادت وی کمتر از ده روز باشد؛
- ۳. بیشتر از مقدار عادت خود خون ببیند، چه اینکه نشانه‌های حیض را داشته باشد یا نه؛
- ۴. نداند خون بعد از ایّام عادت از ده روز می‌گذرد یا نه؛
- ۵. حکم استظهار مخصوص زنی است که خون دیدن او، پس از ایّام عادت ادامه پیدا می‌کند و در مورد زنی که قبل از ایّام عادتش خونی مشاهده می‌کند که حکم استحاضه را دارد، سپس خون ادامه پیدا کرده و از عادتش بیشتر می‌شود، جاری نیست. مثلاً زنی که عادت وقتیّه و عددیّه دارد و در ماه اوّل و ماه دوّم ایّام عادت او از دهم تا پانزدهم ماه بوده است، اگر این زن در ماه سوّم در ایّام عادت خون ببیند، ولی این خون ادامه پیدا کند و تا ماه آینده قطع نشود پس از سپری شدن ایّام حیض در ماه چهارم، زن نداند خونریزی‌اش تا بعد از بیستم ماه ادامه پیدا می‌کند یا نه، چنین فردی دهم تا پانزدهم ماه چهارم را حیض قرار می‌دهد و بعد از تمام شدن ایّام عادت، یعنی پانزدهم ماه در صورت شک در وضعیّت خون، باید وظایف مستحاضه را انجام دهد و نمی‌تواند استظهار نموده و عبادت را ترک نماید.
[۱] در صورتی که نتواند در تشخیص آن از دیگری کمک بگیرد یا این امر بر وی مشقّت فوق‌العاده‌ای داشته باشد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حرج). همچنین، منظور از تاریکی، مکان تاریک است طوری که برای فرد، دسترسی به روشنایی غیر ممکن یا حرجی باشد
[۲] از این قبیل است ترس از ازالۀ پردۀ بکارت، در مورد دختری که باکره است.