یکی از خون‌هایی که از زن خارج می‌شود، «خون استحاضه» است و زن را در موقع دیدن خون استحاضه، «مستحاضه» می‌گویند.
ج۱، مسئله ۶۳۵ . خون استحاضه در بیشتر اوقات زرد رنگ یا صورتی یا قرمز روشن و سرد و رقیق و کهنه و مانده است و بدون فشار و سوزش بیرون می‌آید، ولی ممکن است گاه سیاه یا قهوه‌ای یا سرخ تیره و گرم و غلیظ و تازه باشد و با فشار و سوزش بیرون آید؛
خون استحاضه، حدّاقل یا حداکثر معیّنی ندارد و نیز قبل از بلوغ، استحاضه محقّق نمی‌شود و در محقّق شدن آن بعد از (۶۰) سال قمری اشکال است و احتیاط واجب آن است که زنان بعد از این سن هم به وظایف مستحاضه عمل نمایند.
ج۱، مسئله ۶۳۶ . استحاضه سه قسم است: قلیله و متوسطه و کثیره.
۱. استحاضۀ قلیله
۱. استحاضۀ قلیله: آن است که خون فقط روی پنبه‌ای را که زن با خود بر می‌دارد، آلوده کند و در آن فرو نرود.
۲. استحاضۀ متوسطه
۲. استحاضۀ متوسطه: آن است که خون در پنبه فرو رود، هرچند در یک گوشۀ آن باشد، ولی از طرف دیگر پنبه بیرون نیاید و به دستمالی که معمولاً بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند، نرسد.
۳. استحاضۀ کثیره
۳. استحاضۀ کثیره: آن است که خون پنبه را فرا گرفته یا در آن فرو رفته و از طرف دیگر بیرون آید و به دستمالی که معمولاً بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند، برسد.
شایان ذکر است، در انتخاب اندازۀ پنبه، شیوۀ معمول در بین بانوان عمل شده و در هنگام استعمال، از پنبۀ غیر فشرده و به حالت معمولی استفاده می‌گردد و استفاده از جنس دیگری غیر از پنبه، که در بافت و قابلیّت جذب و مقدار نفوذش مثل پنبه باشد نیز، کافی است؛ ولی دستمال کاغذی‌های رایج، که بافت ظریفی داشته و قابلیّت جذب و نفوذ آن بیشتر و سریعتر از پنبه است، در این مورد کافی نیست و اگر به پنبۀ طبیعی، ناخالصی و مواد دیگری نیز اضافه شده که تأثیری در جهت ذکر شده نداشته باشد، اشکال ندارد.
کیفیّت شناسایی نوع استحاضه به این صورت است که زن پنبه را داخل مجرا کرده و کمی صبر می‌کند، سپس آن را خارج کرده و نوع استحاضه‌اش را مشخّص می‌نماید؛ مقدار زمانی که زن صبر کرده، سپس پنبه را خارج می‌کند، دو صورت دارد:
الف. زن نمی‌داند استحاضه‌اش قلیله است یا متوسطه؛ در این صورت، باید به اندازه‌ای باشد که معمولاً در عرف بانوان برای فرو رفتن خون در پنبه کفایت می‌کند؛
ب. استحاضه، مردّد بین متوسطه و کثیره باشد؛ در این صورت، باید مقدار بیشتری منتظر بماند به اندازه‌ای که معمولاً در عرف بانوان برای نفوذ خون در پنبه و رسیدن آن به دستمالی که بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند کافی باشد؛
البتّه اگر خون استحاضه طوری است که در باطن برای مدّتی قطع شده، سپس دوباره باطن آلوده می‌شود، باید بیش از آن مقدار صبر کرده و بعد پنبه را بیرون آورد؛ ولی به هر حال برای مدّت مذکور، حدّ شرعی به «دقیقه» یا «ثانیه» ذکر نشده است.
ج۱، مسئله ۶۳۷ . ملاک در نوع استحاضه، حالت فعلی خون است. بنابراین، اگر خون خارج شده از زن مثلاً به حالت لخته شده باشد و در پنبه فرو نرود، استحاضۀ قلیله محسوب می‌شود، هرچند طوری باشد که اگر خون لخته نبوده و رقیق می‌بود، در پنبه فرو می‌رفت؛
همین حکم در مورد رسیدن یا نرسیدن خون به دستمالی که معمولاً بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند نیز جاری است.
احکام استحاضه
ج۱، مسئله ۶۳۸ . در استحاضۀ قلیله، زن باید برای هر نماز یک وضو بگیرد، هرچند بخواهد نماز ظهر و عصر یا نماز مغرب و عشاء را پشت سر هم بخواند – مگر موردی که در مسألۀ «۶۴۶» ذکر می‌شود – و بنابر احتیاط مستحب، پنبه را آب کشیده و یا عوض کند و باید ظاهر فرج را چنانچه خون به آن رسیده، آب بکشد.
ج۱، مسئله ۶۳۹ . زنی که نمی‌دانسته در استحاضۀ قلیله باید برای هر نماز یک وضو بگیرد و مثلاً نماز ظهر و عصر را پشت سر هم با یک وضو می‌خوانده، نماز عصرش باطل است، هرچند جاهل قاصر بوده و در فراگیری مسأله کوتاهی نکرده باشد و باید آن را در صورتی که وقت هست، دوباره خوانده و اگر وقت گذشته، قضا نماید؛ مگر صورتی که در مسألۀ «۶۴۶» ذکر می‌شود.
ج۱، مسئله ۶۴۰ . در استحاضۀ متوسطه، بنابر احتیاط لازم، باید زن برای هر نماز صبح، غسل کند و لازم است برای نمازهای خود، کارهای استحاضۀ قلیله که در مسألۀ «۶۳۸» ذکر شد را هم انجام دهد و هر گاه استحاضۀ متوسطه قبل از نمازی غیر از نماز صبح – مثل نماز ظهر – برایش پیش آید، برای آن نماز غسل کند و علاوه بر آن تا صبح روز دیگر برای نمازهای خود، کارهای استحاضۀ قلیله را انجام دهد.
ج۱، مسئله ۶۴۱ . اگر استحاضۀ متوسطه قبل از نماز صبح یا در بین نماز صبح حاصل شود، باید بنابر احتیاط واجب برای نماز صبح غسل کند و اگر عمداً یا از روی فراموشی برای نماز صبح غسل نکند، بنابر احتیاط لازم، باید برای نماز ظهر و عصر غسل کند و نماز صبحش که بدون غسل و انجام وظایف دیگر مستحاضه خوانده، باطل است و باید آن را در صورتی که وقت باقی است دوباره خوانده و اگر وقت گذشته قضا نماید.[۱]
چنین زنی اگر برای نماز ظهر و عصر نیز غسل نکند، بنابر احتیاط لازم باید قبل از نماز مغرب و عشاء غسل نماید، چه خون بیاید یا اینکه قطع شده باشد و نماز ظهر و عصری را که بدون غسل و انجام وظایف دیگر خوانده، دوباره بخواند و اگر وقت گذشته، قضا نماید.
ج۱، مسئله ۶۴۲ . در استحاضۀ کثیره، بنابر احتیاط واجب، باید زن برای هر نماز، پنبه و دستمال را عوض کند یا آب بکشد و لازم است یک غسل برای نماز صبح و یک غسل برای نماز ظهر و عصر و یک غسل برای نماز مغرب و عشاء به‌جا آورد و بین نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء فاصله نیندازد و اگر فاصله بیندازد، باید برای نماز عصر و عشاء دوباره غسل کند؛
همۀ موارد فوق در صورتی است که خون پی در پی در پنبه نفوذ کرده و به دستمالی که معمولاً بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند برسد؛
امّا چنانچه نفوذ خون در پنبه و رسیدن آن به دستمال با قدری فاصلۀ زمانی (فَتْرت) باشد که زن بتواند در آن فاصله غسل نموده و یک نماز یا بیشتر بخواند، یک غسل کافی است، مثل اینکه یک ساعت مانده به غروب، فترت مذکور برای زن پدید آید و وی غسل استحاضۀ کثیره کرده و بتواند علاوه بر خواندن نماز ظهر، قبل از آنکه خون دوباره در پنبه نفوذ کرده و به دستمال برسد نمازهای عصر و مغرب و عشاء را بخواند، در این صورت، برای نمازهای عصر و مغرب و عشاء لازم نیست غسل دیگری بکند؛
ولی اگر زن مذکور غسل استحاضۀ کثیره نماید و مثلاً نماز ظهر را بخواند و قبل از نماز عصر یا در بین آن، مجدّداً خون در پنبه نفوذ کرده و به دستمال برسد، بنابر احتیاط واجب باید برای نماز عصر دوباره وظایف مستحاضۀ کثیره را انجام دهد، یعنی بنابر احتیاط واجب پنبه و دستمال را عوض کرده و یا آب بکشد و غسل استحاضۀ کثیره کرده و نماز عصر را بخواند و اکتفا به غسل نماز ظهر ننماید.
در هر صورت، زنی که غسل استحاضۀ کثیره انجام داده، تا وقتی بعد از غسل، مبطل وضو انجام نداده، لازم نیست وضو بگیرد.
ج۱، مسئله ۶۴۳ . در مواردی که غسل بر زن واجب می‌شود، اگر چند بار غسل کردن برای او ضرر قابل توجّه داشته یا باعث سختی زیادی باشد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حَرَج)، می‌تواند به جای آن تیمّم نماید.[۲]
ج۱، مسئله ۶۴۴ . مستحاضۀ متوسطه که باید وضو بگیرد و هم بنابر احتیاط لازم، غسل کند، باید غسل را اوّل به‌جا آورد و بعد وضو بگیرد؛ ولی در مستحاضۀ کثیره که غسل کافی است و احتیاط مستحب است که وضو هم بگیرد، اگر بخواهد وضو بگیرد باید قبل از غسل، وضو بگیرد.
ج۱، مسئله ۶۴۵ . در ابتدای استحاضه تا وقتی خون در باطن است و بیرون نیامده، غسل یا وضو و نیز سایر احکام استحاضه واجب نمی‌شود و اگر بیرون بیاید هرچند کم باشد، واجب است طبق احکام استحاضه عمل نماید و از آن پس تا زمانی که خون در مجراست، هرچند بیرون نیاید، ولی در محلّی است که اگر پنبه را داخل کند آلوده به خون می‌شود، واجب است به وظایف مستحاضه عمل کند.
ج۱، مسئله ۶۴۶ . زن مستحاضه اگر بداند از وقتی که مشغول وضو یا غسل شده، خونی از او بیرون نیامده و در داخل فرج هم نیست (پاکی بین استحاضه)، می‌تواند خواندن نماز را تا وقتی که می‌داند پاک می‌ماند به تأخیر بیندازد، همچنان که می‌تواند نمازهای بعدی را در این فاصلۀ زمانی بدون اینکه دوباره غسل کند یا وضو بگیرد، بخواند.
ج۱، مسئله ۶۴۷ . اگر زن قبل از وقت نماز، مستحاضۀ متوسطه یا کثیره شود، در مواردی که لازم است بین غسل و نماز فاصله‌ای واقع نشود، واجب است غسل مربوط به نماز را بعد از فرا رسیدن وقت نماز انجام دهد؛
مگر آنکه غسل را برای خواندن همان نماز یا به جهت دیگری مثل مسّ خطّ قرآن، نزدیک وقت اذان انجام داده باشد و بلافاصله بعد از آن، وقت شرعی نماز فرا رسد و نماز را بخواند، به گونه‌ای که بین غسل و نماز فاصله نشده و پشت سر هم انجام گردد؛ امّا اگر بین انجام غسل و نماز فاصله شود، مثل اینکه منتظر رسیدن وقت نماز شود، آن غسل برای خواندن نماز کافی نیست و باید برای نماز دوباره غسل نماید.[۳]
ج۱، مسئله ۶۴۸ . در مستحاضۀ قلیله و متوسطه، زن برای هر نمازی، چه نماز یومیّه و چه نماز غیر یومیّه (مانند نماز طواف)، چه نماز واجب و چه نماز مستحب (مانند نوافل)، باید وضو بگیرد و خواندن دو نماز با یک وضو جایز نیست، هرچند دو نماز را پشت سر هم و بدون فاصله بخواند؛[۴]
مگر آنکه زن از ابتدای وضوی نماز اوّل تا انتهای نماز بعد، در ظاهر و باطن پاک باشد و پاک بودن در ظاهر کافی نیست. بنابراین، در این فاصلۀ زمانی که خون در ظاهر و باطن قطع شده (پاکی بین استحاضه)، جایز است زن چند نماز را با یک وضو بخواند.
همین طور، اگر بخواهد نماز یومیّه‌ای را که خوانده، احتیاطاً دوباره بخواند یا بخواهد نمازی را که تنها خوانده است، دوباره با جماعت بخواند، باید تمام کارهایی را که برای استحاضه ذکر شد انجام دهد، مگر مورد استثنایی که ذکر شد؛
امّا برای خواندن نماز احتیاط و سجدۀ فراموش شده، چنانچه آنها را بعد از نماز فوراً به‌جا آورد، لازم نیست کارهای استحاضه را انجام دهد و برای سجدۀ سهو، در هر حال لازم نیست کارهای استحاضه را به‌جا آورد.
ج۱، مسئله ۶۴۹ . مستحاضۀ قلیله یا متوسطه اگر بخواهد غیر از نماز، کاری انجام دهد که شرط آن وضو داشتن است، مثلاً بخواهد طواف واجب انجام دهد یا قرآن را مسّ کند، باید برای آن وضو بگیرد؛[۵] البتّه چنانچه برای نماز وضو گرفته، این حکم بنابر احتیاط واجب میباشد. بنابراین، اگر بخواهد بعد از نماز مثلاً قرآن را مسّ نماید، بنابر احتیاط واجب باید برای آن وضو بگیرد و بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند به وضویی که برای نماز گرفته اکتفا نماید؛
مگر آنکه زن از ابتدای وضوی نماز، در ظاهر و باطن پاک باشد و این پاکی در اثنای نماز و بعد از آن نیز استمرار یابد و بتواند در پاکی بین استحاضه، سایر اعمال مانند طواف یا مسّ خطّ قرآن را انجام دهد، که در این صورت، می‌تواند برای انجام این کارها به وضوی نماز اکتفا کند.
ج۱، مسئله ۶۵۰ . اگر زن مثلاً برای نماز یا طواف واجب وضو گرفته، در حال انجام نماز یا طواف می‌تواند خطّ قرآن را مسّ نماید، امّا چنانچه بخواهد بعد از انجام نماز یا طواف، خطّ قرآن را مسّ نماید، بنابر احتیاط واجب باید دوباره وضو بگیرد. همچنین، برای تکرار مسّ خطّ قرآن، بنابر احتیاط واجب یک وضــو کافی نیســت.[۶]
ج۱، مسئله ۶۵۱ . مستحاضۀ کثیره اگر بخواهد غیر از نماز، کاری انجام دهد که شرط آن وضو داشتن است، مثلاً طواف واجب انجام دهد یا خطّ قرآن را مسّ کند، چنانچه خون پی در پی در پنبه نفوذ کرده و به دستمالی که معمولاً بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند می‌رسد، غسلی که برای نماز انجام داده، برای آن کار (مثل طواف واجب یا مسّ خطّ قرآن) نیز کافی است و احتیاط مستحب آن است که دوباره غسل کند؛ البتّه در صورتی که باطل کنندۀ وضو از او سر زده باشد (مثل اینکه ادرار کرده باشد)، باید وضو بگیرد؛
امّا چنانچه نفوذ خون در پنبه و رسیدن آن به دستمال با قدری فاصلۀ زمانی (فَتْرت) باشد که زن بتواند در آن فاصله غسل نماید و علاوه بر خواندن نماز یومیّه، طواف واجب یا مسّ خطّ قرآن را نیز انجام دهد، همان یک غسل کافی است و لازم نیست برای آن کار (مثل طواف واجب یا مسّ خطّ قرآن) غسل دیگری انجام دهد؛
ولی اگر چنین زنی غسل استحاضۀ کثیره نماید و نماز را بخواند، ولی قبل از انجام عمل (طواف واجب یا مسّ خطّ قرآن) مجدّداً خون در پنبه نفوذ کرده و به دستمال برسد، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند به غسلی که برای نماز انجام داده اکتفا نماید و بنابر احتیاط واجب لازم است برای انجام عمل مذکور دوباره غسل استحاضۀ کثیره نماید.[۷]
ج۱، مسئله ۶۵۲ . مستحاضۀ قلیله بعد از وضو و مستحاضۀ متوسطه بعد از غسل و وضو و مستحاضۀ کثیره بعد از غسل، باید فوراً مشغول نماز شوند؛ مگر در دو مورد استثنایی که در مسائل «۶۴۲ و ۶۴۶» به آنها اشاره شد، ولی گفتن اذان و اقامه قبل از نماز و خواندن دعاهای وارده قبل از تکبیرة الاحرام که به دلیل معتبر، مستحب بودن آن ثابت شده، اشکال ندارد.
همچنین، کارهایی که برای خواندن نماز لازم است انجام شود، مثل تهیۀ مهر و چیزی که سجده بر آن صحیح است و کارهایی که معمولاً قبل از نماز انجام می‌شود، مثل رفتن به محلّ نمازش در منزل، اشکال ندارد و در نماز هم می‌تواند کارهای مستحب مثل قنوت و غیر آن را به‌جا آورد.
همین طور، اگر زن مستحاضه نمازی به‌جا آورد که معلوم شود باطل است – مثلاً به دلیل به‌جا نیاوردن رکن یا پدید آمدن یکی از شک‌های باطل کننده بفهمد نمازش باطل بوده – چنانچه متوجّه باطل شدن نماز در بین آن یا بعد از آن بدون فاصلۀ قابل توجّه شود، این امر موجب باطل شدن غسل یا وضوی او نمی‌شود و می‌تواند آن نماز را با همان غسل یا وضو بدون فاصله دوباره بخواند.
ج۱، مسئله ۶۵۳ . زن مستحاضه، اگر وظیفه‌اش این باشد که میان وضو یا غسل و نماز فاصله نیندازد، ولی مطابق وظیفه‌اش رفتار نکند و فاصله بیندازد، باید دوباره وضو گرفته یا غسل کند و بلافاصله مشغول نماز شود.
ج۱، مسئله ۶۵۴ . اگر خون استحاضۀ زن جریان داشته و قطع نشود، چنانچه برای او ضرر نداشته باشد، باید تا آخر نماز از بیرون آمدن خون جلوگیری نماید، هرچند با گذاشتن پنبه و مانند آن در داخل مجرا و بستن آن قسمت باشد و بنابر احتیاط واجب، جلوگیری از خارج شدن خون، قبل از وضو یا غسل انجام شود و اگر کوتاهی کند و خون بیرون آید، چنانچه نماز خوانده، باید دوباره آن را به‌جا آورد، ولی فاصله شدن این نماز باطل، باعث باطل شدن وضو یا غسل نمی‌شود و می‌تواند فوراً بدون اینکه بار دیگر وضو یا غسل را انجام دهد، نماز را دوباره بخواند، هرچند احتیاط مستحب آن است که دوباره وضو یا غسل را انجام دهد، سپس نماز را بار دیگر بخواند.
احکام معلوم نبودن نوع استحاضه
ج۱، مسئله ۶۵۵ . اگر زن نداند استحاضۀ او از کدام نوع است، موقعی که می‌خواهد نماز بخواند، بنابر احتیاط واجب لازم است در صورت امکان، خود را بررسی کند؛ مثلاً مقداری پنبه داخل فرج نماید و کمی صبر کند و بیرون آورد و بعد از آن که فهمید استحاضۀ او کدام یک از آن سه قسم است، کارهایی را که برای آن قسم دستور داده شده انجام دهد، ولی اگر بداند تا وقتی که می‌خواهد نماز بخواند استحاضۀ او تغییر نمی‌کند، قبل از فرا رسیدن وقت هم می‌تواند خود را بررسی کند.
شایان ذکر است، این حکم در زمانی است که زن نخواهد به احتیاط رفتار کند، امّا اگر زن می‌تواند مطابق با احتیاط عمل نماید، لازم نیست خود را بررسی نماید؛ مثلاً هر گاه نداند استحاضۀ او قلیله است یا متوسطه، به گونه‌ای احتیاطاً رفتار می‌کند که هم وظیفۀ استحاضۀ قلیله و هم وظیفۀ استحاضۀ متوسطه را انجام داده باشد.
ج۱، مسئله ۶۵۶ . زن مستحاضه، اگر قبل از آنکه خود را بررسی کند مشغول نماز شود، چنانچه هنگام نماز، قصد قربت داشته و به وظیفۀ خود عمل کرده؛ مثلاً استحاضه‌اش قلیله بوده و به وظیفۀ استحاضۀ قلیله عمل نموده، نماز او صحیح است و اگر قصد قربت نداشته یا عمل او مطابق وظیفه‌اش نبوده، مثل آنکه استحاضۀ او کثیره بوده و به وظیفۀ قلیله رفتار کرده، نمازش باطل است.
ج۱، مسئله ۶۵۷ . زن مستحاضه، اگر نتواند خود را به جهت عذری – مانند نابینایی،[۸] تاریکی، بیماری[۹] – بررسی نماید، انجام حدّاقل وظایف مستحاضه بر او واجب است؛ مثلاً اگر نمی‌داند استحاضۀ او قلیله است یا متوسطه، باید کارهای استحاضۀ قلیله را انجام دهد و اگر نمی‌داند استحاضه‌اش متوسطه است یا کثیره، باید کارهای استحاضه متوسطه را انجام دهد؛
ولی اگر بداند قبلاً کدام یک از آن سه قسم بوده، باید به وظیفۀ همان قسم رفتار نماید، مثلاً اگر قبلاً متوسطه بوده و الآن نمی‌داند قلیله شده یا نه، باید به وظیفۀ استحاضۀ متوسطه عمل کند.
احکام تغییر نوع استحاضه
ج۱، مسئله ۶۵۸ . اگر استحاضۀ قلیلۀ زن، بعد از نماز صبح متوسطه شود، بنابر احتیاط واجب برای نماز ظهر و عصر، غسل کند و اگر بعد از نماز ظهر و عصر، متوسطه شود، بنابر احتیاط واجب برای نماز مغرب و عشاء، غسل نماید و اگر بعد از این غسل، استحاضۀ متوسطه ادامه داشته باشد، بنابر احتیاط واجب برای نماز صبح روزهای بعد نیز غسل نماید.
ج۱، مسئله ۶۵۹ . اگر استحاضۀ قلیله یا متوسطۀ زن، بعد از نماز صبح کثیره شود و به این حال باقی بماند، باید احکامی را که در مسألۀ «۶۴۲» شرح آن ذکر شد، نسبت به نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء رعایت نماید.
ج۱، مسئله ۶۶۰ . اگر استحاضۀ قلیلۀ زن قبل از نماز، متوسطه یا کثیره شود، باید کارهای متوسطه یا کثیره را انجام دهد و اگر استحاضۀ متوسطه، کثیره شود باید کارهای استحاضۀ کثیره را انجام دهد و چنانچه برای استحاضۀ متوسطه غسلی کرده باشد، فایده ندارد و باید دوباره برای استحاضۀ کثیره غسل کند.
ج۱، مسئله ۶۶۱ . اگر در هنگام غسل، خون قطع نشود، غسل صحیح است؛ ولی اگر در بین غسل، استحاضۀ متوسطه، کثیره شود، لازم است غسل را از سر بگیرد.
ج۱، مسئله ۶۶۲ . اگر در بین نماز، استحاضۀ متوسطۀ زن کثیره شود، باید نماز را بشکند و برای استحاضۀ کثیره، غسل کند[۱۰] و وظایف دیگر مستحاضۀ کثیره را انجام دهد و آن نماز را دوباره بخواند؛
البتّه در صورتی که برای غسل وقت نداشته باشد، باید بدل از غسل تیمّم کند و اگر برای تیمّم نیز وقت ندارد، بنابر احتیاط مستحب نماز را نشکند و با همان حال تمام کند؛ ولی لازم است بعد از وقت آن را قضا نماید.
ج۱، مسئله ۶۶۳ . اگر زن به دستور استحاضۀ قلیله رفتار نماید و در بین نماز، استحاضۀ قلیله او متوسطه شود، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند به خواندن همان نماز اکتفا کند، بلکه نماز را شکسته و به وظایف استحاضۀ متوسطه رفتار می‌کند و اگر استحاضۀ قلیلۀ زن در بین نماز کثیره شود، باید نماز را شکسته و برای استحاضۀ کثیره کارهای آن را انجام دهد.
ج۱، مسئله ۶۶۴ . اگر استحاضۀ کثیرۀ زن متوسطه شود، باید برای نماز اوّل، وظیفۀ کثیره و برای نمازهای بعدی، وظیفه متوسطه را انجام دهد؛ مثلاً اگر قبل از نماز ظهر، استحاضۀ کثیره، متوسطه شود، باید برای نماز ظهر غسل کند و برای نمازهای عصر و مغرب و عشاء فقط وضو بگیرد؛
ولی اگر برای نماز ظهر، عمداً یا از روی فراموشی غسل نکند و فقط به مقدار نماز عصر وقت داشته باشد، باید برای نماز عصر غسل نماید و اگر برای نماز عصر هم غسل نکند، باید برای نماز مغرب غسل کند و اگر برای آن هم غسل نکند و فقط به مقدار نماز عشاء وقت داشته باشد، باید برای نماز عشاء غسل نماید و در هر صورت، نمازهایی را که مطابق وظیفه نخوانده، باید اگر وقت باقی است، دوباره بخواند و چنانچه وقتش گذشته، قضا نماید.
ج۱، مسئله ۶۶۵ . اگر استحاضۀ کثیره، قلیله شود، مستحاضه باید برای نماز اوّل، وظیفۀ کثیره و برای نمازهای بعدی، وظیفۀ قلیله را انجام دهد.
ج۱، مسئله ۶۶۶ . اگر استحاضۀ متوسطه، قلیله شود، در صورتی که زن مستحاضه غسل روزانه برای استحاضۀ متوسطه را قبل از آنکه قلیله گردد انجام داده، لازم نیست برای نماز اوّل، غسل نماید و وضو کافی است (یعنی کافی است به وظایف استحاضۀ قلیله رفتار نماید).
احکام قطع شدن خون استحاضه
ج۱، مسئله ۶۶۷ . اگر خون استحاضه قبل از وقت نماز بیاید و در وقت نماز قطع شود، باید برای نماز، وظایف مستحاضه را انجام دهد که توضیح بیشتر آن در ضمن مسائل آینده خواهد آمد.
ج۱، مسئله ۶۶۸ . مستحاضۀ کثیره وقتی که به کلّی از خون پاک شد، باید برای اوّلین نماز غسل کند؛
البتّه اگر استحاضۀ کثیره از قسم اوّل باشد که خون پی در پی در پنبه نفوذ کرده و به دستمالی که معمولاً بانوان برای جلوگیری از سرایت خون می‌بندند برسد، ولی خون مذکور تا بعد از نمازی که حسب وظیفه برای آن غسل نموده استمرار پیدا نکند یا استحاضۀ کثیره از قسم دوّم باشد که نفوذ خون در پنبه و رسیدن آن به دستمال با قدری فاصله صورت گیرد و خون از زمان شروع در غسل سابق به دستمال نرسیده باشد، در این دو صورت، وجوب غسل بنابر احتیاط لازم میباشد؛
امّا در مستحاضۀ متوسطه، لازم نیست برای آنکه از خون به کلّی پاک شده، غسل نماید، به شرط آنکه غسل روزانه برای استحاضۀ متوسطه را قبل از آنکه خون قطع شود، انجام داده باشد.
ج۱، مسئله ۶۶۹ . اگر مستحاضه بداند که قبل از گذشتن وقت نماز به کلّی پاک می‌شود یا به اندازۀ وضو یا غسل و خواندن نماز، خون بند می‌آید، بنابر احتیاط لازم، باید صبر کند و نماز را در وقتی که پاک است بخواند و اگر نماز را قبل از آن بخواند – هرچند با وضو و غسل باشد – کافی نیست؛ مگر آنکه در هنگام نماز و غسل و وضو، قصد قربت داشته و خون هم اتّفاقاً در زمان پیش‌بینی شده قطع نشود که در این صورت، نیاز به دوباره خواندن نماز نیست؛
امّا اگر زن مستحاضه احتمال بدهد قبل از گذشتن وقت نماز به‌طور کلّی پاک می‌شود یا به اندازۀ وضو یا غسل و نماز خواندن خون بند می‌آید، جایز است نماز را مطابق وظیفه فعلی‌اش بخواند، ولی اگر در وقت پیش‌بینی شده پاک شد، بنابر احتیاط واجب باید آن را دوباره بخواند.
ج۱، مسئله ۶۷۰ . اگر بعد از وضو و غسل، خون در ظاهر قطع شود و مستحاضه بداند اگر نماز را تأخیر بیندازد به کلّی پاک می‌شود و وقت هم به مقداری که وضو و غسل و نماز را به‌جا آورد باقی می‌ماند، بنابر احتیاط لازم باید نماز را تأخیر بیندازد و موقعی که به کلّی پاک شد، دوباره وضو و غسل را به‌جا آورد و نماز را بخواند و اگر در تنگی وقت نماز پاک شود و فرصت برای انجام غسل یا وضو نباشد، باید تیمّم نموده و نماز بخواند.
ج۱، مسئله ۶۷۱ . اگر خون استحاضه قطع شود، سه صورت دارد:
یا خون به‌طور کلّی قطع شده یا قطع شدن آن موقّت است یا معلوم نیست که به‌طور کلّی قطع شده یا موقّت و در هر سه صورت، یا قبل از شروع در اعمال و وظایف آن زن قطع شده یا بعد از شروع در اعمال و یا بعد از نماز؛
پس اگر خون استحاضه به‌طور کلّی قطع شود (نه به‌طور موقّت و یا مشکوک)، در صورتی که قبل از انجام وظایف مستحاضه باشد، واجب است وظایف مستحاضه را انجام دهد، مثلاً اگر استحاضۀ کثیره بوده، واجب است فقط غسل نماید و اگر استحاضۀ قلیله بوده، واجب است فقط وضو گرفته و نماز بخواند و اگر استحاضۀ متوسطه بوده، در صورتی که غسل روزانه برای استحاضۀ متوسطه را قبل از آنکه خون قطع شود انجام داده، لازم نیست برای نماز اوّل، غسل نماید و وضو کافی است؛
امّا اگر بعد از شروع در وظایف مستحاضه و قبل از پایان نماز باشد، باید وظایف را از سر بگیرد؛
اگر بعد از نماز باشد، دوباره خواندن نماز واجب نیست، مگر زمانی که با وجود امید به قطع شدن خون، اقدام به خواندن نماز نموده که احتیاط واجب است نماز را بعد از انجام وظایف، دوباره به‌جا آورد.
حکم قطع شدن موقّت و موارد مشکوک، در مسألۀ بعد ذکر می‌شود.
ج۱، مسئله ۶۷۲ . اگر خون به‌طور موقّت قطع شده و به اندازه‌ای پاک باشد که برای انجام وظایف و نماز، هرچند قسمتی از آن نماز، فرصت داشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید احکام قطع شدن کامل خون که در مسألۀ قبل ذکر شد را انجام دهد و اگر فرصت به اندازه‌ای نیست که برای انجام وظایف و قسمتی از نماز پاک باشد، انجام دوبارۀ وظایف واجب نیست؛
امّا اگر زن نداند چه مقدار مهلت دارد و شک داشته باشد که پاکی به اندازۀ وضو، غسل (هر کدام وظیفه‌اش میباشد) و قسمتی از نماز باقی می‌ماند یا نه، یا نداند که قطع شدن خون به‌طور کلّی است یا موقّت، بنابر احتیاط واجب در احکام، به قطع شدن خون به‌طور کامل عمل نماید.
ج۱، مسئله ۶۷۳ . اگر در بین نماز، خون استحاضه بند بیاید و مستحاضه نداند که در باطن هم قطع شده یا نه، چنانچه نماز را رجاءً تمام نماید و بعد از نماز خود را بررسی نموده و بفهمد خون به‌طور کلّی قطع شده است، بنابر احتیاط واجب لازم است طبق وظیفه‌اش وضو یا غسل انجام داده و نماز را دوباره بخواند و در وسعت وقت می‌تواند نماز را بشکند و بررسی نموده تا وظیفه‌اش معیّن گردد.
ج۱، مسئله ۶۷۴ . زن مستحاضه بعد از آن که خونش به‌طور کلّی قطع شد، فقط برای نماز اوّلی که می‌خواند باید کارهای استحاضه را به توضیحی که قبلاً ذکر شد، انجام دهد و پس از انجام وظایف، واجب نیست فوراً مشغول نماز شود و می‌تواند خواندن نماز را به تأخیر اندازد.
ج۱، مسئله ۶۷۵ . اگر مستحاضه، یکی از کارهایی را که بر او واجب میباشد ترک کند، نمازش باطل است و اگر کاری را که به احتیاط واجب بر مستحاضه لازم است ترک کرده و نماز بخواند، نمازش بنابر احتیاط واجب، باطل است.
احکام دیگر مستحاضه
ج۱، مسئله ۶۷۶ . زن مستحاضه (چه کثیره، چه متوسطه و چه قلیله)، در مورد صحیح بودن روزه، حکم زن پاک را دارد و لازم نیست برای صحیح بودن روزه‌اش، به وظایف مستحاضه عمل نماید.[۱۱]
همین طور، اجیر شدن زن مستحاضه برای روزۀ قضای ماه رمضان اشکال ندارد؛ مگر آنکه عقد اجاره از مثل وی عرفاً انصراف داشته باشد که در این صورت، برای اجیر شدن باید به مستأجر اطلاع دهد.
ج۱، مسئله ۶۷۷ . بر زن مستحاضه لازم نیست در هنگام روزه‌داری از بیرون آمدن خون جلوگیری نماید، هرچند احتیاط مستحب آن است که وی در تمام روزی که روزه دارد به مقداری که می‌تواند و برایش ضرر ندارد، از بیرون آمدن خون جلوگیری کند.
ج۱، مسئله ۶۷۸ . اگر زن بعد از نماز عصر مستحاضه شود و تا غروب غسل نکند، روزه‌اش بدون اشکال صحیح است.
ج۱، مسئله ۶۷۹ . مستحاضه‌ای که غسل‌های واجب خود را به‌جا آورده، رفتن او در مسجد و توقّف در آن و خواندن آیه‌ای که سجدۀ واجب دارد و نزدیکی شوهر با او حلال است، هرچند کارهای دیگری را که برای نماز انجام می‌دهد، مثل عوض کردن پنبه و دستمال، انجام نداده باشد، بلکه انجام این کارها بدون غسل نیز جایز است، هرچند احتیاط مستحب است غسل کند.
ج۱، مسئله ۶۸۰ . اگر زن در استحاضۀ کثیره یا متوسطه بخواهد قبل از وقت نماز، آیه‌ای را که سجدۀ واجب دارد بخواند یا به مسجد برود، اشکال ندارد، هرچند احتیاط مستحب است که برای انجام آن غسل نماید؛ همچنین است حکم، چنانچه شوهرش بخواهد با او نزدیکی کند.
ج۱، مسئله ۶۸۱ . نماز آیات بر مستحاضه، واجب است و باید برای نماز آیات، همۀ کارهایی را که برای نماز یومیّه ذکر شد، انجام دهد و هر گاه در وقت نماز یومیّه، نماز آیات بر مستحاضه واجب شود، هرچند بخواهد هر دو را پشت سر هم به‌جا آورد، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند برای نماز آیات به کارهایی که برای نماز یومیّه انجام داده اکتفا نماید.[۱۲] ر
ج۱، مسئله ۶۸۲ . اگر زن مستحاضه بخواهد نماز قضا بخواند، باید برای هر نماز کارهایی را که برای نماز ادا بر او واجب است به‌جا آورد و هر گاه در وقت ادای نماز یومیّه بخواهد نماز قضا بخواند، بنابر احتیاط واجب نمی‌تواند برای نماز قضا به کارهایی که برای نماز ادا انجام داده اکتفا کند[۱۳] و احتیاط مستحب است زن، خواندن نماز قضا را تأخیر بیندازد تا پاک گردد؛ مگر آنکه وقت انجام آن ضیق باشد، مانند زنی که به بیماری مبتلا شده و می‌ترسد قبل از خواندن نماز قضا بمیرد.
[۱] شایان ذکر است باطل بودن نمازی که زن برای آن غسل استحاضۀ متوسطه را انجام نداده، ولی وظایف دیگر را انجام داده است، بنابر احتیاط واجب میباشد و این حکم، در مورد ادامۀ مسأله نیز جاری است
[۲] توضیح آن در فصل تیمّم، مورد سوّم و چهارم از موارد انجام تیمّم ذکر می‌شود.
[۳] همان طور که قبلاً ذکر شد، واجب بودن غسل استحاضۀ متوسطه بنابر احتیاط لازم میباشد.
[۴] البتّه در استحاضۀ متوسطه، چنانچه غسل روزانه‌ای که بنابر احتیاط بر وی لازم است را انجام داده، انجام غسل دیگری لازم نیست
[۵] همان.
[۶] البتّه اگر خون استحاضه از ابتدای وضو در ظاهر و باطن به‌طور موقّت قطع شده (پاکی بین استحاضه) و این پاکی استمرار داشته باشد، می‌تواند در پاکی مذکور هرچند بار بخواهد قرآن را مسّ نماید
[۷] البتّه در هر صورت، زنی که غسل استحاضۀ کثیره انجام داده، تا وقتی بعد از غسل مبطل وضو انجام نداده، لازم نیست برای عملی که شرط صحّت آن طهارت از حدث اصغر است وضو بگیرد
[۸] در صورتی که نتواند در تشخیص آن از دیگری کمک بگیرد یا این امر بر وی مشقّت فوق‌العاده‌ای داشته باشد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حرج). همچنین، مراد از تاریکی، مکان تاریک است طوری که برای فرد، دسترسی به روشنایی غیر ممکن یا حرجی باشد
[۹] از همین قبیل است ترس از ازالۀ پردۀ بکارت، در مورد دختری که باکره است.
[۱۰] احتیاط مستحب آن است که وضو هم بگیرد؛ ولی لازم است – همان طور که در مسألۀ «۶۴۴» بیان شد – وضو را قبل از غسل انجام دهد
[۱۱] هرچند احتیاط مستحب است که زن در استحاضۀ متوسطه یا کثیره، غسل‌های روزانۀ خود برای نماز را انجام داده باشد
[۱۲] بلکه در مورد مستحاضۀ قلیله یا متوسطه، همان طور که در مسألۀ «۶۴۸» بیان شد، باید برای هر نماز وضو بگیرد
[۱۳] همان.