ج۱، مسئله ۷۰۴ . بعد از مرگ، مستحب است چشم‌‌ها و لب‌‌ها و چانه میّت را ببندند، دست و پای او را دراز کنند و پارچه‌ای روی او بیندازند و اگر شب فوت نموده است، در جایی که فوت شده، چراغ روشن کنند و برای تشییع جنازۀ او مؤمنین را خبر کنند و در دفن او عجله نمایند؛
ولی اگر یقین به مردن او ندارند باید صبر کنند تا معلوم شود و نیز اگر میّت زن حامله باشد و بچّه در شکم او زنده باشد، باید به قدری دفن را عقب بیندازند که پهلوی او را بشکافند و طفل را بیرون آورند و پهلو را بدوزند و تفصیل حکم آن در مسألۀ «۸۲۸» خواهد آمد.
ج۱، مسئله ۷۰۵ . غسل و حنوط و کفن و نماز و دفن مسلمان، هرچند شیعۀ دوازده امامی نباشد، در ابتدا بر ولیّ شرعیّ او واجب است، ولیّ میّت باید این کارها را یا خود انجام دهد یا دیگری را مأمور انجام آنها نماید.
ج۱، مسئله ۷۰۶ . تجهیز میّت اعم از غسل میّت، کفن، حنوط، نماز و دفن میّت واجب است با اجازۀ ولیّ شرعیّ میّت انجام شود و چنانچه شخصی این کارها را با اجازۀ ولیّ انجام دهد، از ولیّ ساقط می‌شود؛
البتّه در مواردی که قصد قربت معتبر نیست مثل کفن، حنوط و دفن، چنانچه فردی بدون اجازۀ ولیّ، آن موارد را مطابق با دستور شرعی انجام دهد، از ولیّ ساقط می‌شود و لازم نیست دوباره انجام شود؛
امّا در مواردی که قصد قربت معتبر است، مثل غسل و نماز میّت، چنانچه فردی بدون اجازۀ ولیّ آنها را انجام دهد کافی نیست.
ج۱، مسئله ۷۰۷ . اجازۀ ولیّ لازم نیست به‌طور صریح باشد، بلکه اگر غیر صریح باشد، مثل آنکه از مضمون حرف یا عمل ولیّ، معلوم شود که اجازه داده کافی است و نیز اگر از طریق دیگری یقین یا اطمینان پیدا شود که ولیّ، راضی به تجهیز میّت توسط فرد یا افرادی هست، کافی میباشد.
ج۱، مسئله ۷۰۸ . ولیّ زن، شوهر اوست و در موارد دیگر، وارث به ترتیبی که در طبقات ارث خواهد آمد، ولیّ میّت میباشد و در هر طبقه، مردان بر زنان مقدّم هستند؛ به این معنا که مثلاً اگر در طبقۀ اوّل مادر و پسر (با وجود شرایطی که بعداً ذکر می‌شود) باشند، ولایت با پسر است، امّا اگر میّت، پسر (دارای شرایط) نداشته باشد، مادر ولیّ میّت است و نوبت به طبقۀ بعد نمی‌رسد؛
امّا اگر میّت، هیچ کدام از فامیل و بستگانش موجود نباشند یا اگر کسی هم موجود است، صلاحیّت شرعی ولایت را دارا نباشد، مثل اینکه دیوانه باشد و نوبت به حاکم شرع یا مؤمنین عادل برسد، ولایت شرعی برای حاکم شرع یا مؤمنین عادل در مورد تجهیز میّت ثابت نیست و چنین میّتی بدون ولیّ شرعیّ محسوب می‌شود، هرچند احتیاط مستحب است از حاکم شرع و در صورت عدم دسترسی به وی، از مؤمن عادلی برای تجهیز میّت اجازه بگیرند.
شایان ذکر است، در مقدّم بودن پدر میّت بر پسرش و جدّ او بر برادرش و عموی او بر دایی‌اش، اشکال است. همچنین، مقدّم بودن برادری که هم از طرف پدر و هم از طرف مادر به میّت منسوب است، نسبت به برادری که تنها از طرف پدر یا تنها از طرف مادر به وی منسوب میباشد و مقدّم بودن برادری که تنها از طرف پدر به وی منسوب میباشد، نسبت به برادری که تنها از طرف مادر به وی منسوب است، نیز محلّ اشکال است. پس در چنین مواردی، مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود.
ج۱، مسئله ۷۰۹ . اگر ولیّ میّت بیش از یک نفر باشد، مثل اینکه میّت چند پسر یا چند برادر داشته باشد، اجازه گرفتن از یکی از آنان در تجهیز میّت کافی است، هرچند احتیاط مستحب آن است که از همۀ اولیاء اجازه گرفته شود.
ج۱، مسئله ۷۱۰ . فرد نابالغ، فرد دیوانه و نیز فرد غایبی که نمی‌تواند شخصاً یا با مأمور کردن فرد دیگری امور تجهیز میّت را به عهده بگیرد، در تجهیز میّت ولایت ندارند.
ج۱، مسئله ۷۱۱ . در موارد زیر، اجازۀ ولیّ ساقط است و تجهیز میّت بر بقیّۀ مکلّفین واجب کفایی میباشد:
الف. ولیّ شرعیّ از انجام کارهای مربوط به تجهیز میّت، شخصاً یا با مأمور کردن فرد دیگر امتناع ورزد؛
ب. ولیّ، غایب گردد به گونه‌ای که دسترسی به او ممکن نباشد و در مراتب بعد هم، ولیّ شرعیّ برای میّت نباشد؛
ج. ولیّ، دیوانه شود و در مراتب بعد هم، ولیّ شرعیّ برای میّت نباشد؛
د. میّت، ولیّ شرعیّ نداشته باشد.
ج۱، مسئله ۷۱۲ . اگر انسان به فرد معیّنی غیر از ولیّ، وصیت کند که آن فرد، خودش شخصاً فرد وصیت کننده را پس از فوت، غسل دهد یا کفن نماید یا بر بدنش نماز بخواند یا او را دفن کند، بر آن شخص، قبول واجب نیست؛ ولی اگر قبول کرد، باید به آن عمل نماید و نیاز به اجازۀ ولیّ ندارد.
ج۱، مسئله ۷۱۳ . اگر فرد به شخص معیّنی غیر از ولیّ، نسبت به غسل و کفن و نماز و دفن وصیّت کند که ولایت این امور با او باشد و او عهده‌دار و سرپرست امر تجهیز میّت باشد، طوری که آن شخص بتواند تجهیز میّت را خودش انجام داده یا کسی را برای این کار منصوب نماید، احتیاط واجب آن است که آن شخص، وصیّت را تا وقتی که سختی فوق‌العاده که معمولاً تحمّل نمی‌شود نداشته باشد، قبول کند؛ مگر اینکه وی در حال زنده بودن وصیت کننده، وصیت را رد کرده باشد و خبر رد هم به وصیت کننده رسیده باشد و فرد بتواند به دیگری وصیّت کند، که در این صورت، قبول بر او واجب نیست.
ج۱، مسئله ۷۱۴ . اگر کسی بگوید: «من ولیّ میّت هستم، یا ولیّ میّت به من اجازه داده که غسل و کفن و دفن میّت را انجام دهم» یا بگوید: «راجع به امور تجهیز میّت، من وصیّ او می‌باشم»، چنانچه به حرف او یقین یا اطمینان دارند یا میّت در تصرّف اوست یا اینکه دو مرد عادل به گفتۀ او شهادت دهند، باید حرف او را قبول کرد.
ج۱، مسئله ۷۱۵ . اگر کسی مشغول کارهای میّت شود، بر دیگران واجب نیست اقدام نمایند؛ ولی اگر او عمل را نیمه کاره بگذارد، دیگران باید تمام کنند.
ج۱، مسئله ۷۱۶ . اگر انسان اطمینان کند دیگری مشغول کارهای میّت شده، واجب نیست به کارهای میّت اقدام کند؛ ولی اگر شک یا گمان دارد باید اقدام نماید.
ج۱، مسئله ۷۱۷ . اگر کسی بداند غسل یا کفن یا نماز یا دفن میّت را باطل انجام داده‌اند، باید دوباره انجام دهد؛ ولی اگر گمان به باطل بودن آن داشته یا شک داشته باشد درست بوده یا نه، لازم نیست اقدام نماید.
ج۱، مسئله ۷۱۸ . فرد مسلمانی را که فوت شده چه مرد باشد، چه زن، بالغ باشد یا نابالغ، نوزاد باشد یا غیر آن، باید غسل میّت داده، کفن نموده، حنوط کنند و بر او نماز میّت خوانده و او را دفن نمایند. (حکم نماز بر میّت زیر شش سال قمری و احکام بچّۀ سقط شده، بعداً ذکر می‌شود).
ج۱، مسئله ۷۱۹ . اگر بچّۀ سقط شده (که در حکم مسلمان است)، چهار ماه قمری یا بیشتر داشته باشد، باید مانند افراد مکلّف، غسل میّت داده، کفن نموده، حنوط کرده و دفن نمایند؛
بلکه اگر چهار ماه هم ندارد، ولی ساختمان بدنش تمام شده، بنابر احتیاط واجب، باید او را مثل افراد مکلّف غسل میّت بدهند، کفن کنند، حنوط نموده و دفن کنند.
بنابراین، بچّۀ سقط شدۀ مذکور را نمی‌توان در الکل یا محلول‌های دیگر برای نمایش و مانند آن در آزمایشگاه‌ها یا اماکن دیگر نگهداری کرد.
ج۱، مسئله ۷۲۰ . غسل و کفن و حنوط و دفن بچّۀ مسلمان، هرچند از زنا باشد، واجب است و کسی که از کودکی، دیوانه بوده و به حال دیوانگی بالغ شده، چنانچه پدر یا مادر او مسلمان باشند، احکام مسلمانان را دارد و غسل و کفن و دفن او همانند سایر مسلمانان است.
ج۱، مسئله ۷۲۱ . غسل و کفن و حنوط و دفن فرد کافر و اولاد او به عنوان مشروعیّت جایز نیست، ولی اگر بچّۀ کافر، ممیّز باشد و اظهار اسلام کند مسلمان به حساب می‌آید و غسل و کفن و حنوط و دفن او همانند سایر مسلمانان است.
ج۱، مسئله ۷۲۲ . در چند مورد، غسل و کفن و حنوط میّت واجب نیست:
۱. شهید معرکۀ جنگ، غسل و کفن و حنوط ندارد و بر او نماز خوانده شده و با همان لباس‌ها دفن می‌شود؛ البتّه اگر برهنه باشد باید او را کفن نمایند.
شایان ذکر است، غسل و حنوط و کفن در صورتی ساقط است که مسلمانان فرد را در حالی که هنوز زنده است و رَمَقی در بدن دارد درک نکرده باشند؛ در غیر این صورت، غسل دادن او واجب است و باید وی را حنوط کرده و کفن نمایند؛
منظور از «جنگ» و «جهاد» این است که در رکاب امام معصوم† یا نایب خاصّ حضرتش به شهادت برسد یا در دفاع از اسلام شهید گردد، هرچند در دوران غیبت امام زمان باشد.
۲. کسی که واجب است او را به رَجْم (سنگسار) یا قصاص بکشند، غسل و کفن و حنوط او با توضیحاتی که در کتاب‌های مفصّل‌تر آمده، قبل از اجرای حکم، توسط خودش انجام می‌شود و پس از اجرای حکم بر او نماز خوانده شده و دفن می‌گردد.
۳. بچّۀ سقط شده (که در حکم مسلمان است)، چنانچه چهار ماه قمری نداشته و خلقت بدنش کامل نشده باشد، غسل و حنوط و نماز میّت ندارد و بنابر احتیاط واجب، باید او را در پارچه‌ای بپیچند و سپس وی را دفن کنند.
۴. در بعضی از موارد که اعضای بدن میّت، جدا شده و بعضی از آن موجود نیست، غسل و کفن و حنوط انجام نمی‌شود؛ توضیح کامل‌تر آن در مسائل بعد ذکر می‌شود.
ج۱، مسئله ۷۲۳ . اگر از اعضای بدن میّت مسلمان یا در حکم مسلمان چیزی باقی بماند که عرفاً به آن بگویند: «بدن میّت است»، در صورت امکان باید در مورد آن تمام مواردی که در تجهیز اموات ذکر شده رعایت گردد؛ مانند موارد ذیل:
الف. میّتی که بدنش موجود بوده، ولی سر و دست و پای او کاملاً یا قسمتی از آنها بریده شده و جدا از بدن موجود باشد.
ب. میّتی که بدنش موجود بوده، ولی سر و دست و پای او کاملاً یا قسمتی از آنها مفقود باشد.
ج. تمام استخوان‌های میّت (اسکلت میّت) بدون گوشت موجود باشد.
د. بیشتر (معْظَم) استخوان‌های میّت موجود باشد، به شرط آنکه در ضمن استخوان‌های میّت، استخوان‌های سینه نیز موجود باشد.
بنابراین، باید بدن فرد مذکور را غسل میّت داد، سپس بدن وی را با سرتاسری و پیراهنی و لنگ کفن نمود؛
البتّه چنانچه قسمتی از اسافل (قسمت‌های پایینی) بدن که باید آنها را با لنگ پوشاند موجود نباشد، قسمت باقیمانده را باید با لنگ بپوشانند.
همین طور، اگر تمام مواضع سجده یا بعضی از آنها موجود باشد، باید آنها را حنوط نموده و بر بدن او نماز میّت بخوانند سپس او را مطابق دستور شرع دفن نمایند.
ج۱، مسئله ۷۲۴ . اگر از اعضای بدن میّت مسلمان یا در حکم مسلمان چیزی باقی بماند که عرفاً صدق نکند «بدن میّت است»، بلکه بگویند: «بعضی از بدن میّت است»:
الف. مقدار باقیمانده، قسمت بالایی بدن – یعنی سینه و آنچه مقابل آن از پشت است – باشد، خواه همراه با آن عضو دیگری هم باشد یا نه؛
در این صورت، باید مقدار مذکور را غسل میّت داد و آن را با سرتاسری و پیراهنی کفن نمود؛ بلکه چنانچه قسمتی از مواضعی که پوشش آن با لنگ لازم است موجود باشد، بنابر احتیاط واجب باید آن را با لنگ نیز بپوشانند و کفن نمایند. همین طور، اگر بعضی از مواضع سجده موجود باشد، بنابر احتیاط واجب باید آنها را حنوط نمایند، سپس واجب است بر بدن او نماز میّت بخوانند و بعد از آن لازم است او را مطابق دستور شرع دفن کنند.
ب. مقدار باقیمانده، تمام یا معظم استخوان‌های قسمت فوقانی بدن باشد؛
این صورت، بنابر احتیاط واجب، حکم صورت «الف» را دارد.
ج. قسمت بالایی بدن – یعنی سینه و آنچه مقابل آن از پشت است – موجود نباشد و تنها مثلاً تمام سر و دست و پاهای میّت یا قسمتی از آنها موجود باشد (خواه اعضای مذکور با گوشت باشد یا بدون گوشت باشد) یا تنها بعضی از استخوان‌های میّت پیدا شود، هرچند در ضمن آن تعدادی از استخوان‌های سینه هم باشد؛
در این صورت، غسل و کفن و حنوط و نماز میّت واجب نیست و بنابر احتیاط واجب آنها را در پارچه‌ای پیچیده، سپس باید آنها را دفن نمایند.
د. تنها قسمت‌هایی از بدن میّت که مشتمل بر استخوان نیست موجود باشد، هرچند در بین آنها قلب نیز باشد؛
در این صورت نیز، غسل و کفن و حنوط و نماز میّت واجب نیست و بنابر احتیاط واجب آنها را در پارچه‌ای پیچیده، سپس باید آنها را دفن نمایند.