جا گرفتن در مساجد و مشاهد مشرّفه و استفادههای دیگر از آنها
ج۱، مسئله ۱۱۷۷ . برای هر مسلمانی جایز است در مسجد به عبادت و نماز و مانند آن بپردازد، مگر آنچه که مناسب مسجد نیست؛
همۀ مسلمانان در استفاده از مسجد مساوی هستند؛ پس اگر کسی برای نماز یا عبادت یا قرائت قرآن یا دعا یا تدریس یا موعظه و غیر اینها از هدف‌‌های خوب به جایی از مسجد سبقت بگیرد، کسی حقّ مزاحمت با او را ندارد و نمی‌تواند او را از آن مکان بیرون کند و در این حکم فرقی ندارد که هدف و غرض فردی که زودتر آمده با فردی که بعداً آمده و قصد استفاده از مکان را دارد، مشترک باشد یا مشترک نباشد؛
البتّه احتمال دارد که هنگام تزاحم، عمل طواف بر غیر طواف در مکان طواف از مسجد الحرام و نماز بر سایر کارها و استفادههای حلال در سایر مساجد مقدّم باشد. بنابراین، احتیاط واجب آن است که در مثل این مورد، فرد سبقت گیرنده، مکان را برای فردی که بعداً آمده، خالی نماید.
ج۱، مسئله ۱۱۷۸ . اگر کسی در جایی از مسجد جهت خواندن نماز فرادی سبقت بگیرد، چنانچه فرد یا افراد دیگری بخواهند در آنجا نماز جماعت بخوانند، بهتر است فردی که می‌خواهد نماز فرادی بخواند در صورتی که جای دیگری در مسجد برای او پیدا میشود، جا را برای برگزاری نماز جماعت خالی کند و دیگران را از فیض نماز جماعت محروم نکند.
ج۱، مسئله ۱۱۷۹ . اگر فردی که در مکانی از مسجد نشسته، مکان مذکور را ترک کند و از نشستن در آنجا اعراض نماید، شخص دیگر می‌تواند در آن مکان بنشیند و چنانچه فرد مذکور مجدّداً به آنجا برگردد، حقّ ایجاد مزاحمت با آن شخص را ندارد و نمی‌تواند وی را از آن مکان بیرون کند.
ج۱، مسئله ۱۱۸۰ . گذاشتن علامت و نشانه در مسجد جهت نشستن و سایر انواع استفاده – طوری که سبقت گرفتن بر مکان صدق نماید – حقّ اولویّت برای صاحب آن ایجاد می‌کند و فرد دیگر نمی‌تواند آن را کنار زده و خود از مکان استفاده نماید.
شایان ذکر است، در صدق این علامت و نشانه، هر شیئی که معلوم باشد به جهت جا گرفتن برای نماز گذاشته شده – مانند پهن کردن سجّاده یا گذاشتن تسبیح یا مُهر یا کتاب یا یک دستمال – کافی است.
همچنین قرار دادن علامت و نشانه برای فرد دیگر، در صورتی که به درخواست و طلب او باشد، موجب ثابت شدن حقّ برای فردی که طلب نموده، میشود و چنانچه بدون درخواست او بوده، موجب ثابت شدن حقّ نمی‌شود.
ج۱، مسئله ۱۱۸۱ . اگر فردی که در مکانی از مسجد نشسته، مکان مذکور را ترک نماید، ولی قصد بازگشت به آنجا را داشته باشد، چنانچه علامت و نشانه‌ای برای خود در آن مکان قرار داده، برای شخص دیگر جایز نیست آن را کنار زده و در آنجا برای خود جا گرفته و بنشیند؛
امّا چنانچه در آنجا نشانه‌ای برای خود قرار نداده، این کار بدون رضایت فرد سابق محلّ اشکال است و احتیاط واجب در ترک آن است، خصوصاً در موردی که خارج شدن وی به جهت ضرورتی – مانند تجدید وضو یا تخلّی یا برطرف کردن نجاست – باشد؛
ولی در هر حال، اگر شخص مذکور مرتکب معصیت شد و بدون اجازه از فرد قبلی در آن مکان نشست، برای فرد مذکور جایز نیست هنگام بازگشت، او را از آن مکان بیرون کند.
ج۱، مسئله ۱۱۸۲ . اگر فرد، علامت و نشانه‌ای برای خود در مسجد جهت جا گرفتن بگذارد و مثلاً برای وضو گرفتن مکان را ترک نماید و قبل از آمدن او نماز جماعت برگزار شود، شخص دیگر در صورتی می‌تواند در آنجا نماز جماعت بخواند که اطمینان داشته باشد صاحب علامت و نشانه تا وقتی که امکان اقتدا به امام جماعت باقی‌است – هرچند در رکعات دیگر – برنمی‌گردد و در چنین صورتی، اگر صاحب علامت و نشانه برای نماز بعد بیاید، حقّ سبقت برای او ثابت نیست؛
امّا اگر فرد اطمینان داشته باشد یا احتمال دهد که صاحب علامت و نشانه برای اقتدا در این رکعت یا رکعات بعد خواهد آمد، حقّ او باقی است.[۱]
ج۱، مسئله ۱۱۸۳ . اگر فرد، علامت یا نشانه ای برای خود در مسجد جهت جا گرفتن بگذارد و بین گذاشتن نشانه در مسجد و آمدن وی، زمان طولانی فاصله شـــود – طوری که مکان مذکور در آن مدّت خالی و بدون استفاده باقی بماند – شخص دیگر حقّ دارد در آن مکان نماز و مانند آن انجام دهد و آنجا را قبل از آمدن فرد سابق، بگیرد و چنانچه علامت و نشانۀ مذکور جا را اشغال کرده، طوری که استفاده از آنجا بدون برداشتن آن ممکن نباشد، می‌تواند آن را بردارد و در این صورت شیء مذکور امانت نزد وی محسوب میشود و باید آن را به صاحبش برگرداند و چنانچه در حفظ و نگهداری از آن کوتاهی نکند و تلف شود، ضامن نیست؛
شایان ذکر است، این حکم در مورد فردی که مکان خود در مسجد را ترک کرده و از نشستن در آنجا اعراض نموده، ولی علامت و نشانه‌اش را در آنجا جا گذاشته، نیز جاری میشود.
ج۱، مسئله ۱۱۸۴ . مشاهد مشرّفه در همۀ احکامی که در این بخش ذکر شد، مانند مساجد می‌باشند؛ ولی احتمال دارد در زیارتگاه‌ها در هنگام تزاحم، زیارت کردن و خواندن نماز زیارت، مقدّم بر سایر کارها و استفادههای حلال باشد. بنابراین، شایسته است مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود و فرد سبقت گیرنده که به کار دیگری غیر از زیارت و نماز زیارت مشغول است، مکان را برای فردی که بعداً آمده و قصد زیارت یا خواندن نماز زیارت دارد خالی نماید.
ج۱، مسئله ۱۱۸۵ . اگر مسجد را برای روضه‌خوانی، چادر بزنند و فرش کنند و سیاهی بکوبند و اسباب چای و مانند آن در مسجد ببرند، در صورتی که این کارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود، اشکال ندارد.
ج۱، مسئله ۱۱۸۶ . به‌طور کلّی باید از انجام کارهایی در مسجد که عرفاً هتک حرمت مسجد به حساب می‌‌آید، پرهیز شود، هرچند این کارها به خودی خود جایز باشد؛ بلکه بنابر احتیاط واجب باید از انجام اموری که هتک محسوب نمی‌شود، ولی متدیّنین از اهل عرف آن را مناسب با شأن و منزلت مسجد نمی‌دانند اجتناب گردد؛ مثل نمایش بعضی از فیلم‌‌های سینمایی یا انجام بعضی از ورزش‌ها و تمرینات ورزشی در مسجد و از این قبیل است پخش موسیقی از مسجد به نحوی که در بعضی از مناطق مشاهده میشود، که از موارد فوق در صورت هتک، بنابر فتوی و در غیر آن، بنابر احتیاط واجب باید اجتناب شود.
[۱] البتّه، چنانچه شخص مذکور مرتکب معصیت شده و جای وی را اشغال نماید، حکمی که در مسأله قبل بیان شد در مورد آن جاری میشود