ج۱، مسئله ۱۲۲۳ . واجبات نماز یازده مورد است:
- ۱. نیّت
- ۲. قیام (ایستادن)
- ۳. تکبیرة الاحرام (گفتن اَللهُ أَکْبَر در اوّل نماز)
- ۴. قرائت
- ۵. ذکر
- ۶. رکوع
- ۷. سجود
- ۸. تشهّد
- ۹. سلام
- ۱۰. ترتیب
- ۱۱. موالات (پی در پی بودن اجزای نماز)
واجبات به دو دستۀ «رکن و غیر رکن» تقسیم میشود.[۱]
ج۱، مسئله ۱۲۲۴ . بعضی از واجبات نماز «رکن» است، یعنی اگر انسان آنها را به‌جا نیاورد، عمداً باشد یا سهواً و اشتباهاً، نماز باطل میشود و بعضی دیگر رکن نیست، یعنی اگر سهواً و اشتباهاً کم گردد، نماز باطل نمی‌شود.
«ارکان نماز» پنج مورد است:
- ۱. نیّت
- ۲. تکبیرة الاحرام
- ۳. قیام متّصل به رکوع، یعنی از حالت ایستاده به رکوع رفتن و قیام هنگام گفتن تکبیرة الاحرام
- ۴. رکوع
- ۵. دو سجده از یک رکعت
همچنین «موالات» به معنای اینکه فرد بین کارهای نماز آن قدر فاصله نیندازد که صورت و عنوان نماز از بین برود، ملحق به ارکان نماز می‌باشد. بنابراین، اگر سهواً بین افعال نماز به مقداری فاصله بیندازد که به مجموع آنها عنوان نماز صدق نکند، نماز باطل است.
نیز رعایت «ترتیب بین دو رکن نماز»، ملحق به ارکان حساب میشود. بنابراین، اگر مثلاً نمازگزار بعد از نماز متوجّه شود از روی فراموشی در رکعت اوّل نماز، دو سجدۀ آن را قبل از رکوع همان رکعت انجام داده، نمازش باطل است؛ بلکه اگر هنوز در رکعت اوّل باشد و متوجّه شود که ابتدا دو سجده را انجام داده و بعد رکوع نموده، بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و بنابر احتیاط واجب، دوباره انجام دادن دو سجده بعد از رکوع، کافی نیست.
ج۱، مسئله ۱۲۲۵ . اگر نمازگزار رکنی را زیاد نماید، در صورتی که عمدی باشد، نماز باطل میشود و در صورتی که از روی اشتباه و سهو باشد، چنانچه زیادی در رکوع یا در دو سجده از یک رکعت باشد، نماز بنابر احتیاط لازم، باطل می‌باشد،[۲] وگرنه باطل نیست.
بنابراین، تکبیرة الاحرام از جهت زیادی، رکن نیست و چنانچه کسی سهواً دوبار تکبیرة الاحرام بگوید، نمازش باطل نمی‌شود و قیام رکنی متّصل به رکوع بدون اضافه شدن رکوع ممکن نیست؛ در نیّت هم، زیادی معنا ندارد.
ج۱، مسئله ۱۲۲۶ . اگر کسی به جهت ندانستن مسأله، دو بار تکبیرة الاحرام گفته، در صورتی که جاهل مقصّر باشد، نمازش باطل است و باید آن را در وقت اعاده و خارج وقت قضا نماید؛ بلکه اگر جاهل قاصر هم باشد، بنابر احتیاط واجب، نماز را در وقت اعاده و خارج وقت قضا نماید؛
البتّه، اگر فرد در ابتدای نماز دو تکبیر گفته و تنها به تکبیر اوّل قصد افتتاح نماز نموده و تکبیر دوّم را به قصد افتتاح نماز و تکبیرة الاحرام نگفته، بلکه به توهّم اینکه در نماز غیر از تکبیرة الاحرام، تکبیر دیگری هم واجب است و از اجزای نماز است گفته، این مورد از قبیل زیادی ذکر است که نماز را باطل نمی‌کند.
همچنین، کسی که به جهت ندانستن حکم شرعی رکن اضافه کرده است، مثلاً در یک رکعت دو بار رکوع انجام داده، در صورتی که جاهل مقصّر باشد نمازش باطل است؛ بلکه اگر جاهل قاصر نیز باشد نمازش بنابر احتیاط واجب باطل می‌باشد.[۳]
[۱] شایان ذکر است، واجباتی مانند استقرار در حال ذکرهای واجب یا نشستن بین دو سجده و… به عنوان واجباتی در ضمن واجبات شمرده شده در متن، لحاظ شده‌اند و در این تقسیم در کنار بقیّه ذکر نشده‌اند و توضیح هر یک، در فصل مربوط به خود ذکر میشود
[۲] البتّه اگر یک رکعت به نماز اضافه کرده – مثلاً نماز سه رکعتی را چهار رکعتی خوانده است – نمازش بنابر فتوی باطل است، هرچند این کار غیر عمدی باشد
[۳] همان.