سجدۀ واجب قرآن
پس از ذکر احکام سجده، مناسب است در این قسمت احکام سجدۀ واجب قرآن (سجدۀ تلاوت) نیز ذکر شود.
ج۱، مسئله ۱۴۱۸ . در هر یک از چهار سورۀ «وَالنَّجْمِ» و «اقْرَأْ» و «الم تَنْزیل» و «حم سَجْده» یک آیۀ سجدهدار است[۱] که اگر انسان آن را به‌طور کامل بخواند یا گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، واجب است فوراً سجده کند و آن را «سجدۀ تلاوت» می‌‌گویند؛
البتّه اگر به‌جا آوردن سجده را فراموش کند، باید هر وقت یادش آمد، سجده نماید و در شنیدن بدون اختیار، سجده واجب نیست، هرچند سجده نمودن بهتر است.
ج۱، مسئله ۱۴۱۹ . اگر فرد آیۀ سجده را تکرار نماید، سجدۀ تلاوت نیز مکرّر میشود؛ مثلاً اگر آن را دو بار بخواند، باید دو سجدۀ تلاوت به‌جا آورد.
ج۱، مسئله ۱۴۲۰ . اگر انسان موقعی که آیۀ سجدهدار را گوش می‌‌دهد، خودش نیز آن را بخواند، باید دو سجدۀ تلاوت به‌جا آورد.
ج۱، مسئله ۱۴۲۱ . سبب واجب شدن سجدۀ تلاوت، مجموع آیه است. بنابراین، اگر فرد تمام آیه را نخواند و تنها قسمتی از آن را بخواند، هرچند قسمتی که خوانده دارای لفظ سجود باشد، سجدۀ تلاوت واجب نمی‌شود.
ج۱، مسئله ۱۴۲۲ . اگر فرد آیۀ سجده را غلط بخواند یا آن را از شخصی که غلط می‌خواند گوش دهد، به گونه‌ای که عرف آن را قرآنی که غلط خوانده شده به حساب آورد، باید سجدۀ تلاوت انجام دهد.
ج۱، مسئله ۱۴۲۳ . سجدۀ تلاوت با نوشتن آیۀ سجده یا تصوّر آن در ذهن یا نگاه به آیۀ سجده بدون خواندن یا گوش دادن به آن واجب نمی‌شود. همچنین، اگر فرد تنها ترجمۀ آیۀ سجده را بخواند یا گوش دهد، سجدۀ تلاوت واجب نمی‌شود.
ج۱، مسئله ۱۴۲۴ . اگر شخص خواب یا دیوانه یا بچّه‌ای که قرآن را تشخیص نمی‌دهد، آیۀ سجدهدار را بخواند و فرد آن را گوش دهد، سجده واجب است؛
ولی اگر صدای ضبط شدۀ آن را از طریق دستگاه پخش گوش کند، سجده واجب نیست و در پخش رادیویی یا تلویزیونی نیز اگر صدای قرآن قبلاً ضبط شده و پخش میشود، همین حکم را دارد؛ ولی اگر شخصی در ایستگاه رادیو یا تلویزیون آیۀ سجدهدار را بخواند و به‌طور مستقیم پخش شود و فرد آن را گوش دهد، سجده واجب است.
ج۱، مسئله ۱۴۲۵ . اگر نمازگزار در نماز واجب، یکی از چهار سوره‌ای را که آیۀ سجده دارد و در مسألۀ «۱۴۱۸» ذکر شد، عمداً بخواند، هرچند این کار جایز می‌باشد، ولی واجب است پس از خواندن آیۀ سجده، سجده نماید و چنانچه سجدۀ تلاوت را به‌جا آورد، نمازش بنابر احتیاط واجب، باطل میشود و لازم است که آن را دوباره بخواند، مگر این که سهواً سجده کند؛
البتّه اگر فرد سجدۀ تلاوت را عمداً به‌جا نیاورد و نماز را ادامه دهد، نمازش صحیح است، هرچند به علّت ترک سجده گناه کرده است.
ج۱، مسئله ۱۴۲۶ . اگر در نماز واجب، مشغول خواندن سوره‌ای شود که سجدۀ واجب دارد، چه عمداً خوانده باشد چه سهواً، چنانچه پیش از رسیدن به آیۀ سجدهدار بفهمد، می‌‌تواند سوره را رها کند و سورۀ دیگری بخواند و اگر بعد از خواندن آیۀ سجدهدار بفهمد، باید طوری که در مسألۀ پیش ذکر شد، عمل کند.
ج۱، مسئله ۱۴۲۷ . گوش دادن به آیۀ سجده در نماز جایز است و چنانچه نمازگزار در حال نماز، آیۀ سجدهدار را گوش‌دهد، نمازش‌صحیح است و اگر در نماز واجب باشد، بنابر احتیاط واجب به قصد سجدۀ تلاوت اشاره نماید و بعد از نماز، سجدۀ تلاوت را به شکل معمول به‌جا آورد.
ج۱، مسئله ۱۴۲۸ . در سجدۀ واجب قرآن، چند شرط معتبر است:
- ۱. قرار دادن پیشانی بر زمین، به نیّت سجدۀ تلاوت باشد.
- ۲. طوری باشد که اگر مردم دیدند، بگویند سجده کرد.
- ۳. بنابر احتیاط واجب، مکان سجدۀ تلاوت غصبی نباشد.
- ۴. بنابر احتیاط واجب، فرد پیشانی را بر مُهر یا شیء دیگری که سجده بر آن صحیح است بگذارد.
احتیاط مستحب آن است که فرد در سجدۀ واجب قرآن، سایر مواضع سجده (غیر از پیشانی) را نیز به دستوری که در سجدۀ نماز ذکر شد، بر زمین بگذارد. همچنین، احتیاط مستحب آن است که در حال سجده، جای پیشانی فرد از جای زانوها و سر انگشتانش بیش از چهار انگشت بسته، بلندتر یا پایین‌تر نباشد.
ج۱، مسئله ۱۴۲۹ . در سجدۀ تلاوت لازم نیست فرد با وضو یا غسل یا تیمّم باشد. بنابراین، اگر فرد جنب یا حائض هم آیۀ سجدهدار را بخواند یا گوش دهد، واجب است سجدۀ تلاوت را به‌جا آورد و جایز نیست انجام آن را تأخیر بیندازد.
ج۱، مسئله ۱۴۳۰ . در سجدۀ واجب قرآن لازم نیست فرد رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند یا زن، موی سر و بدنش را بپوشاند؛
همچنین، لازم نیست بدن و جای پیشانی او پاک باشد و نیز سایر مواردی که در لباس نمازگزار شرط می‌باشد، در لباس او شرط نیست.
کیفیّت سجدۀ واجب قرآن
ج۱، مسئله ۱۴۳۱ . هر گاه انسان برای به‌جا آوردن سجدۀ واجب قرآن، پیشانی را به قصد سجده بر زمین بگذارد، هرچند ذکر نگوید، کافی است و گفتن ذکر واجب در سجود نماز، در سجدۀ تلاوت مستحب است و بهتر این است که بگوید:
«لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ حَقّاً حَقّاً، لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ إیماناً وَتَصْدیقاً، لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ عُبُوْدیَّةً وَ رِقّاً، سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً، لا مُسْتَنْکِفاً وَلا مُسْتَکْبِراً، بَلْ أَنْا عَبْدٌ ذَلیلٌ ضَعیفٌ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ».
ج۱، مسئله ۱۴۳۲ . سجدۀ واجب قرآن، تکبیرة الاحرام، تشهّد و سلام ندارد و مستحب است بعد از سر برداشتن از سجدۀ تلاوت، تکبیر بگوید.
ج۱، مسئله ۱۴۳۳ . در مواردی که فرد باید دو بار یا بیشتر سجدۀ تلاوت به‌جا آورد، پس از انجام سجدۀ تلاوت اوّل، برداشتن پیشانی از مُهر و گذاشتن آن به نیّت سجدۀ تلاوت دوّم کافی است و لازم نیست برای انجام سجدۀ تلاوت دوّم بنشیند یا سایر اعضای سجده (غیر از پیشانی) را نیز از زمین بردارد، هرچند این کار مطابق با احتیاط مستحب است.
مواردی که به‌جا آوردن سجدۀ تلاوت قرآن مستحب است
ج۱، مسئله ۱۴۳۴ . انجام سجدۀ تلاوت، در یازده مورد مستحب شمرده شده است:
- سورۀ مبارکۀ «الأعراف»، هنگام رسیدن به عبارت «وَلَهُ یَسْجُدُوْنَ» (آیۀ ۲۰۶)؛
- سورۀ مبارکۀ «الرعد»، هنگام رسیدن به عبارت «بِالغُدُوِّ وَ الآصالِ» (آیۀ ۱۵)؛
- سورۀ مبارکۀ «النحل»، هنگام رسیدن به عبارت «وَیَفْعَلُونَ ما یُؤمَرُونَ» (آیۀ ۵۰)؛
- سورۀ مبارکۀ «الإسراء»، هنگام رسیدن به عبارت «وَیَزیدُهُم خُشُوعاً» (آیۀ ۱۰۹)؛
- سورۀ مبارکۀ «مریم»، هنگام رسیدن به عبارت «وَخَرُّوا سُجَّداً وُ بُکیّاً» (آیۀ ۵۸)؛
- سورۀ مبارکۀ «الحجّ»، هنگام رسیدن به عبارت «یَفْعَلُ ما یَشاءُ» (آیۀ ۱۸)؛
- سورۀ مبارکۀ «الحجّ»، هنگام رسیدن به عبارت «إِفْعَلُوا الخَیْرَ» (آیۀ ۷۷)؛
- سورۀ مبارکۀ «الفُرقان، هنگام رسیدن به عبارت «وَزادَهُمْ نُفُوراً» (آیۀ ۶۰)؛
- سورۀ مبارکه «النمل»، هنگام رسیدن به عبارت «رَبِّ العَرْشِ العَظیمِ» (آیۀ ۲۶)؛
- سورۀ مبارکۀ «ص»، هنگام رسیدن به عبارت «وَخَرَّ راکِعاً وَ أنابَ» (آیۀ ۲۴)؛
- سورۀ مبارکۀ «الانشقاق»، هنگام رسیدن به عبارت «لا یَسْجُدُوْنَ» (آیۀ ۲۱).
بلکه بهتر آن است که انسان هنگام رسیدن به هر آیه‌ای که در آن ذکر سجود باشد، سجدۀ تلاوت انجام دهد.
[۱] سورۀ نجم، آیۀ ۶۲؛ سورۀ اقرأ (علق)، آیۀ ۱۹؛ سورۀ الم تنزیل (سجده)، آیۀ ۱۵؛ سورۀ حم سجده (فصّلت)، آیۀ ۳۷