ج۱، مسئله ۱۴۳۹ . در رکعت آخر تمام نمازها بعد از تشهّد، واجب است نمازگزار «سلام» بگوید.
ج۱، مسئله ۱۴۴۰ . «سلام» دارای سه عبارت است:
- ۱. «السَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبیُّ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ».
- ۲. «السَّلامُ عَلَیْنا وَعَلی عِبادِ اللّهِ الصّالِحینَ».
- ۳. «السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ».
سلام واجبی که با گفتن آن نمازگزار از نماز خارج می‌شود، سلام سوّم است و نمازگزار می‌تواند به گفتن آن اکتفا کند و مقدار واجب در آن، گفتن «السَّلامُ عَلَیْکُمْ» است و احتیاط مستحب آن است که جمله «وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ» را به آن اضافه کند؛
امّا بنابر احتیاط واجب به سلام دوّم نمی‌تواند اکتفا نماید؛ پس اگر نمازگزار سلام دوّم را بگوید، بنابر احتیاط، واجب است سلام سوّم را هم به‌جا آورد؛
ولی سلام اوّل از مستحبات است و نمازگزار با گفتن آن از نماز خارج نمی‌شود و محلّ گفتن این سلامِ مستحب، بعد از تشهّد و قبل از دو سلام دیگر می‌باشد و چنانچه نمازگزار هر سه سلام را بگوید، مطابق با احتیاط مستحب رفتار نموده است.
ج۱، مسئله ۱۴۴۱ . فرد باید در صورت امکان در هنگام سلام، مانند حالت تشهّد نشسته باشد و هنگام گفتن سلام واجب، استقرار و آرامش بدن را رعایت کند و آن را به عربی صحیح و طوری که معمول است، پشت سرهم و با رعایت موالات بگوید.
شایان ذکر است، رعایت آرامش نسبت به سلام مستحب، حکم آرامش در ذکر‌های مستحبی را دارد که در مسألۀ «۱۳۱۴» ذکر شد.
ج۱، مسئله ۱۴۴۲ . اگر نمازگزار وقتی نماز را سلام می‌دهد، بخواهد سلامی را که گفته، احتیاطاً یا به دلیل دیگری تکرار کند، حکم آن در هر یک از سلام‌ها به صورت ذیل است:
– در مورد سلام اوّل، این تکرار بعید نیست اشکال نداشته باشد.[۱]
– در مورد سلام دوّم، اگر آن را صحیح گفته، احتیاط واجب است آن را تکرار نکند و اگر غلط گفته، تکرار آن اشکال ندارد و در صورتی که شک در صحیح گفتن آن دارد، اگر قبل از تمام شدن کلمۀ مشکوک، در آن شک کرده، می‌تواند آن را دوباره بگوید، امّا اگر بعد از تمام شدن کلمۀ مشکوک، شک در صحیح گفتن آن نموده، احتیاط واجب است آن را تکرار نکند.
– در مورد سلام سوّم، اگر آن را غلط گفته یا شک در صحیح بودن آن، قبل از تمام شدن کلمۀ مشکوک پیش آمده، لازم است آن را دوباره بگوید و اگر آن را درست گفته و یا شک، بعد از تمام شدن کلمۀ مشکوک بوده، تکرار آن اشکال ندارد؛ مگر آنکه بخواهد نماز احتیاط بخواند.
ج۱، مسئله ۱۴۴۳ . اگر سلام نماز را فراموش کند و موقعی یادش بیاید که صورت نماز به هم نخورده و مرتکب عملی هم نشده باشد که انجام آن – چه به‌طور عمدی و چه سهوی – نماز را باطل می‌کند (مثل پشت به قبله کردن)، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.
ج۱، مسئله ۱۴۴۴ . اگر سلام نماز را فراموش کند و موقعی یادش بیاید که صورت نماز به هم خورده یا آنکه کاری انجام داده باشد که انجام آن چه به‌طور عمدی و چه سهوی، نماز را باطل می‌کند – مثل پشت به قبله کردن – نمازش صحیح است.
مستحبات سلام
ج۱، مسئله ۱۴۴۵ . چند کار در حال سلام، مستحب شمرده شده است:
۱. نشستن در هنگام سلام و نیز قرار دادن دست‌ها طوری که در تشهّد ذکر شد.
۲. کسی که فرادی نماز می‌خواند و همچنین امام جماعت در سلام سوّم، با گوشۀ چشم یا بینی یا غیر آنها، به طرف راست خویش اشاره کند به گونه‌ای که چهره‌اش از قبله برنگردد و با رو به قبله بودن منافات نداشته نباشد.
۳. مأموم در نماز جماعت، در صورتی که در جانب چپ او کسی نباشد، در سلام سوّم، با گوشۀ چشم یا بینی یا غیر آنها، به طرف راست خود اشاره کند، طوری که چهره‌اش از قبله برنگردد و با رو به قبله بودن منافات نداشته باشد و اگر در طرف چپ او مأمومی باشد، سلام سوّم را یک بار دیگر بگوید و در همان حال با گوشۀ چشم یا بینی یا غیر آنها اشاره به طرف چپ خویش کند، طوری که با رو به قبله بودن منافات نداشته باشد.
[۱] شایان ذکر است، گفتن عمدی این سلام در غیر موضع آن مثل قنوت (هر چند برای یک مرتبه)، اگر به عنوان تحیّت بدون قصد دعا باشد، بنابر فتوی و اگر به قصد دعا باشد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست