نماز جماعت | احکام کلّی

احکام کلّی نماز جماعت

ج۱، مسئله ۱۸۷۳ . مستحب است انسان نمازهای یومیّه را با جماعت بخواند. در روایات معتبره وارد است نماز با جماعت، بیست و پنج درجه افضل از نماز فرادی است و این امر در نماز صبح و مغرب و عشاء، خصوصاً برای همسایۀ مسجد و کسی که صدای اذان مسجد را میشنود، بیشتر سفارش شده است.

همین طور، مستحب است سایر نمازهای واجب را با جماعت بخوانند، ولی بنابر احتیاط واجب خواندن نماز طواف و نماز آیات در غیر خورشید و ماه گرفتگی به جماعت صحیح نمی‌باشد.

همچنین، اگر نماز امام و مأموم در نوع با هم مختلف باشند، به جماعت خواندن آن مشروع نیست. به عنوان مثال، اقتدای نماز یومیّه به نماز آیات یا نماز طواف و بر عکس آن صحیح نیست.

ج۱، مسئله ۱۸۷۴ . مستحب است انسان صبر کند که نماز را با جماعت بخواند و نماز جماعتی را که مختصر بخوانند از نماز فرادی که آن را طول بدهند، بهتر میباشد و نیز نماز جماعت از نماز اوّل وقت که فرادی – یعنی تنها – خوانده شود بهتر است، ولی بهتر بودن نماز جماعت در غیر وقت فضیلت نماز، از نماز فرادی در وقت فضیلت آن، معلوم نیست.

ج۱، مسئله ۱۸۷۵ . حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بی‌اعتنایی جایز نیست و سزاوار نیست که انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک کند.

ج۱، مسئله ۱۸۷۶ . اگر امام یا مأموم بخواهد نماز فریضه را که با جماعت خوانده، دوباره با جماعت بخواند، دوباره خواندن آن رجاءً (به امید ثواب) مانعی ندارد، هرچند مستحب بودنش ثابت نیست و اقتدای مأمومی که نماز واجبش را نخوانده به امام جماعتی که برای بار دوّم نمازش را می‌خواند، رجاءً مانعی ندارد، ولی بنابر احتیاط واجب، مأموم نمی‌‌تواند به این نماز اکتفا نماید.^[۱]

ج۱، مسئله ۱۸۷۷ . کسی که در نماز به حدّی وسواس دارد که موجب باطل شدن نمازش میشود و فقط در صورتی که نماز را با جماعت بخواند، از وسواس راحت میشود، باید نماز را با جماعت بخواند.^[۲]

ج۱، مسئله ۱۸۷۸ . اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را با جماعت بخواند، احتیاط مستحب است که نماز را به جماعت بخواند؛

البتّه، اگر امر و نهی پدر یا مادر از روی دلسوزی نسبت به فرزند باشد و مخالفتش موجب اذیّت آنان شود، مخالفت نمودن فرزند حرام می‌باشد.

ج۱، مسئله ۱۸۷۹ . وقتی که جماعت بر پا میشود، مستحب است کسی که نمازش را فرادی خوانده، دوباره آن را با جماعت بخواند و اگر بعد بفهمد که نماز اوّلش باطل بوده، نماز دوّم او کافی است.

ج۱، مسئله ۱۸۸۰ . موقعی که امام جماعت نماز یومیّه میخواند، هر کدام از نمازهای یومیّه را میتوان به او اقتدا کرد.

ج۱، مسئله ۱۸۸۱ . نماز قضا را می‌توان با جماعت خواند، چه نماز امام جماعت ادا باشد یا قضا و لازم نیست هر دو یک نماز را بخوانند، مثلاً اگر نماز قضای صبح را با نماز ظهر یا عصر امام بخواند، اشکال ندارد؛

البتّه، لازم است نماز قضایی که امام جماعت می‌‌خواند نماز قضای حتمی باشد. بنابراین، اگر امام جماعت قضای نماز یومیّه خود یا شخص دیگری را که قضا شدن آن نماز یقینی باشد میخواند، میتوان به او اقتدا کرد، ولی چنانچه نماز خود یا شخص دیگری را احتیاطاً به‌جا میآورد، اقتدا به او بنابر احتیاط واجب جایز نیست؛ مگر آنکه نماز مأموم هم احتیاطی باشد و سبب احتیاط امام، سبب احتیاط مأموم نیز باشد؛

مثل آنکه هر دو به علّت احتمال در اشتباه مشترکی نسبت به قبله در نماز یا نمازهای قبل، آنها را دوباره می‌خوانند یا آنکه برای احتمال در نجس بودن آبی که مشترکاً از آن وضو گرفته‌اند آن را دوباره می‌خوانند^[۳] و در مثال‌های مذکور اگر مأموم علاوه بر جهت احتیاط امام، جهت یا جهات دیگری هم برای احتیاطش باشد، مثل اینکه احتمال می‌دهد در نماز رکنی را ترک کرده یا در مکان غصبی نماز خوانده باشد، باز هم می‌تواند در این نماز، به او اقتدا کند.

شایان ذکر است، اگر امام و مأموم (یا مأمومین) برای یک میّت نماز قضای احتیاطی می‌خوانند، لازم نیست سبب احتیاط همه یکی باشد و همین‌ که به قصد به‌جا آوردن نمازهای قضای آن میّت نماز بخوانند، کافی است.^[۴]

و نیز برای مأمومی که نمی‌‌داند نماز قضایی که امام جماعت می‌‌خواند قضای یقینی است یا قضای احتیاطی و احتمال عقلایی می‌دهد که نماز‌ امام قضای یقینی است، تحقیق واجب نیست.

ج۱، مسئله ۱۸۸۲ . مأمومی‌ که ‌نماز قضای احتیاطی می‌خواند‌ (یعنی بنابر احتیاط ‌واجب یا احتیاط مستحب، ‌نماز قضا ‌می‌خواند)، ‌‌نمی‌تواند بنابر احتیاط ‌لازم، واسطۀ اتّصال ‌در صفوف نماز جماعت باشد، مگر برای کسی که نماز قضای احتیاطی می‌خواند و شبیه خودش در جهت احتیاط می‌باشد‌ یا آنکه امام جماعت و مأمومین همه برای یک میّت نماز قضا بخوانند، که توضیح هر دو مورد در مسأله قبل بیان شد.

شایان ذکر است، مأمومی که می‌خواهد نماز قضا بخواند و نمی‌داند نماز کسانی که واسطۀ اتّصال او به امام جماعت هستند نماز قضای یقینی است یا نماز قضای احتیاطی، ولی احتمال عقلایی می‌دهد که نماز‌ آنان یقینی است، لازم نیست از آنان سؤال کند یا در این مورد تحقیق و تفحّص نماید.

ج۱، مسئله ۱۸۸۳ . فرد نمی‌تواند نماز مستحبی را که از ابتدا مستحب بوده به جماعت بخواند (البتّه این حکم در بعضی از موارد بنابر احتیاط واجب است)، ولی نماز استسقاء – که برای آمدن باران خوانده می‌شود – را می‌توان با جماعت خواند. همچنین، می‌توان نمازی را که واجب بوده و به جهتی مستحب شده، با جماعت خواند؛ مانند نماز عید فطر و قربان که در زمان حضور امام^{(علیه السلام)} واجب بوده و به علّت غایب شدن ایشان مستحب میباشد.

ج۱، مسئله ۱۸۸۴ . اگر انسان نداند نمازی را که امام میخواند نماز واجب یومیّه است یا نماز مستحب، نمیتواند به او اقتدا کند.

احکام خواندن قرائت و اذکار توسط مأموم     

ج۱، مسئله ۱۸۸۵ . مأموم باید غیر از حمد و سوره،^[۵] اذکار دیگر نماز را خودش بخواند.

ج۱، مسئله ۱۸۸۶ . اگر مأموم در رکعت اوّل و دوّم نماز صبح و مغرب و عشاء صدای حمد و سورۀ امام را بشنود، هرچند کلمات را تشخیص ندهد، باید حمد و سوره را نخواند و اگر صدای امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره را بخواند؛

ولی باید آن را آهسته بخواند حتّی «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» آن را هم بنابر احتیاط واجب آهسته بگوید و چنانچه سهواً یا به دلیل ندانستن مسأله، بلند بخواند نمازش صحیح است.

ج۱، مسئله ۱۸۸۷ . اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سورۀ امام را بشنود، می‌تواند آن مقداری را که نمی‌شنود بخواند.

ج۱، مسئله ۱۸۸۸ . اگر مأموم سهواً حمد و سوره را بخواند، یا خیال کند صدایی را که می‌شنود صدای امام نیست و حمد و سوره را بخواند و بعد بفهمد صدای امام بوده، نمازش صحیح است.

ج۱، مسئله ۱۸۸۹ . اگر مأموم شک کند که صدای امام را می‌شنود یا نه، یا صدایی بشنود و نداند صدای امام است یا صدای شخص دیگر، می‌تواند حمد و سوره را بخواند.

ج۱، مسئله ۱۸۹۰ . مأموم در رکعت اوّل و دوّم نماز ظهر و عصر، بنابر احتیاط واجب، نباید حمد و سوره را بخواند و مستحب است به جای آن ذکر بگوید.

ج۱، مسئله ۱۸۹۱ . اگر رکعت اوّل یا دوّم مأموم، رکعت سوّم یا چهارم امام باشد، وظیفۀ مأموم خواندن حمد و سوره است و باید آن را آهسته بخواند حتّی «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» آن را هم بنابر احتیاط واجب، آهسته بگوید و چنانچه آن را سهواً یا به علّت ندانستن مسأله بلند خوانده باشد، نمازش صحیح است.

[۱] همچنین، امام جماعتی که می‌خواهد نمازش را در دو مکان، مثلاً اوّل در مسجد و بعد در مدرسه بخواند، اگر نماز را به نیّت فرادی در مسجد بخواند و مأمومین به او به قصد نماز جماعت اقتدا نمایند، سپس آن نماز را در مدرسه به نیّت جماعت بخواند، مشروعیّت آن ثابت نیست و حکم صورت مذکور در مسأله را دارد
[۲] در خواندن نماز به جماعت، حکمی ‌را که در مسألۀ «۱۸۹۲» ذکر می‌‌شود، مراعات نماید.
[۳] همچنین، اگر دو نفر مثلاً شک در صحّت تلفظ (ض) در‌ «غیر المغضوب علیهم و لا الضالّین» داشته باشند و یکی بودن کیفیّت دو تلفّظ معلوم نباشد، طوری که احتمال دارد یکی از آنها حرف را صحیح ادا کرده و دیگری غلط ادا کرده باشد، در این صورت، اقتدای یکی به دیگری محلّ اشکال است؛ امّا اگر ادای حرف (ض) به یک کیفیّت از هر دو نفر معلوم باشد، ولی هر دو نفر شک در صحّت این نوع تلفّظ داشته باشند و بخواهند نمازشان را احتیاطاً دوباره بخوانند، اقتدای آنها به هم مانعی ندارد
[۴] البتّه، لازم است علاوه بر رعایت سایر شرایط صحیح بودن نماز جماعت، شرایط صحّت نماز قضا نیز رعایت گردد؛ مثلاً اگر متوفّی یک شبانه‌روز نماز قضا داشته باشد و امام، نماز قضای ظهر میّت مذکور را بخواند و مأموم، نماز قضای عصر همان روز او را بخواند، یا امام نماز قضای مغرب وی و مأموم نماز قضای عشای همان شب او را بخواند، نماز مأموم صحیح نیست
[۵] البتّه خواندن حمد (و بنابر احتیاط واجب سوره) نیز در بعضی از موارد که مأموم، یک یا چند رکعت دیر آمده، با توضیحاتی که در مسائل بعد می‌آید، لازم است