نافله‌های شبانه‌‌روزی

[۲۰۵۱] [۲۰۵۲] [۲۰۵۳] [۲۰۵۴] [۲۰۵۵] [۲۰۵۶] [۲۰۵۷] [۲۰۵۸] [۲۰۵۹] [۲۰۶۰] [۲۰۶۱] [۲۰۶۲] [۲۰۶۳] [۲۰۶۴]

ج۱، مسئله ۲۰۵۱ . نافله‌های شبانه‌روزی در غیر روز جمعه، (۳۴) رکعت است که عبارتند از:

هشت رکعت نافلۀ ظهر، هشت رکعت نافلۀ عصر، چهار رکعت نافلۀ مغرب، دو رکعت نافلۀ عشاء و یازده رکعت نافلۀ شب (از این یازده رکعت، هشت رکعت به نیّت نافلۀ شب، دو رکعت به نیّت نماز شَفْع و یک رکعت به نیّت نماز وتر خوانده می‌شود) و دو رکعت نافلۀ صبح می‏باشد.

چون دو رکعت نافلۀ عشاء، بنابر احتیاط واجب، باید نشسته خوانده شود، یک رکعت حساب می‌شود. بنابراین، مجموع رکعت‌های این نافله‌ها (۳۴) رکعت می‌باشد.

البتّه در روز جمعه بر شانزده رکعت نافلۀ ظهر و عصر، چهار رکعت اضافه می‌شود، و در کل، بیست رکعت می‌شود.

شایان ذکر است، غیر از نماز وتر، بقیّۀ این نمازها، به صورت دو رکعتی خوانده می‌شود.

وقت نافله‌های شبانه‌روز

۱. وقت نافلۀ ظهر

ج۱، مسئله ۲۰۵۲ . نافلۀ نماز ظهر، قبل از نماز ظهر خوانده می‌شود و وقت آن از اوّل ظهر است و تا موقعی که ممکن باشد آن را قبل از نماز ظهر خواند، وقت آن ادامه دارد؛

ولی اگر شخص، نافلۀ ظهر را به تأخیر بیندازد طوری که به اندازۀ دو هفتم طول خود شاخص، به طول سایۀ شاخص هنگام ظهر شرعی، اضافه گردد، در این موقع بهتر است نماز ظهر را قبل از نافله بخواند؛ مگر این که یک رکعت از نافله را قبل از آن خوانده باشد که در این صورت، تمام کردن نافله، قبل از نماز ظهر، بهتر است.^[۱]

۲. وقت نافلۀ عصر

ج۱، مسئله ۲۰۵۳ . نافلۀ عصر قبل از نماز عصر خوانده می‌شود و وقت آن تا موقعی که ممکن باشد قبل از نماز عصر خوانده شود، ادامه دارد؛

ولی چنانچه شخص نافلۀ عصر را به تأخیر بیندازد طوری که به اندازۀ چهار هفتم طول خود شاخص، به طول سایۀ شاخص هنگام ظهر شرعی، اضافه گردد، در این موقع بهتر است که نماز عصر را قبل از نافله بخواند؛ مگر اینکه یک رکعت از نافله را قبل از آن خوانده باشد که در این صورت، تمام کردن نافله قبل از نماز عصر بهتر است.^[۲]

ج۱، مسئله ۲۰۵۴ . خواندن نافلۀ ظهر و نافلۀ عصر قبل از اذان ظهر در غیر روز جمعه جایز نیست؛ مگر آنکه نمازگزار بداند بعد از اذان، هرچند به علّت عذر عرفی، نمی‏تواند آنها را انجام دهد.

امّا در روز جمعه بهتر است از بیست رکعت نافلۀ ظهر و عصر، دو رکعت را هنگام ظهر و هجده رکعت را قبل از ظهر بخواند و از آن هجده رکعت، بهتر است شش رکعت آن اوّل روز هنگام گسترده شدن نور خورشید و شش رکعت آن هنگام بالا آمدن خورشید و شش رکعت دیگر قبل از اذان ظهر خوانده شود.

۳. وقت نافلۀ مغرب

ج۱، مسئله ۲۰۵۵ . وقت نافلۀ مغرب بعد از تمام شدن نماز مغرب است و تا زمانی که ممکن باشد آن را پس از نماز مغرب، در وقت به‌جا آورد، ادامه دارد؛

ولی اگر شخص نافلۀ مغرب را تا وقتی که سرخی طرف مغرب (شَفَق) که بعد از غروب کردن آفتاب در آسمان پیدا می‌شود، از بین برود، به تأخیر بیندازد، بهتر است در آن موقع ابتدا نماز عشاء را بخواند.

۴. وقت نافلۀ عشاء

ج۱، مسئله ۲۰۵۶ . وقت نافلۀ عشاء (وُتَیْره) بعد از تمام شدن نماز عشاء تا نصف شب است و بهتر است بعد از نماز عشاء بلافاصله خوانده شود.

۵. وقت نافلۀ شب

ج۱، مسئله ۲۰۵۷ . اوّل وقت نافلۀ شب، بنابر مشهور، نصف شب است و این نظر هرچند مطابق با احتیاط مستحب و بهتر است، ولی بعید نیست که نصف شب، اوّل وقت فضیلت نماز شب باشد و اوّل وقت ادای آن، از اوّل شب آغاز می‌گردد، هرچند افضل آن است که در وقت سَحَر (یک سوّم آخر شب) خوانده شود و تا اذان صبح (طلوع فجر) وقتش ادامه دارد و هر چه خواندن نماز شب به طلوع فجر و اذان صبح نزدیک‌تر باشد، ثواب بیشتری دارد.

ج۱، مسئله ۲۰۵۸ . اگر فرد چهار رکعت یا بیشتر از نماز شب را بخواند سپس وقت اذان صبح فرا‌رسد، می‌تواند رکعات باقیمانده نماز شب را بدون نیّت ادا و قضا بخواند.^[۳]

ج۱، مسئله ۲۰۵۹ . اگر فرد هنگام طلوع فجر (اذان صبح) از خواب بیدار شود، می‌تواند تمام نماز شب را بدون قصد ادا و قضا قبل از به‌جا آوردن نماز صبح بخواند.

۶. وقت نافلۀ صبح

ج۱، مسئله ۲۰۶۰ . نافلۀ صبح پیش از نماز صبح خوانده می‌شود و وقت آن، بعد از گذشتن از وقت نماز شب به مقدار انجام آن می‌باشد و تا زمانی که ممکن است آن را پیش از نماز صبح به‌جا آورد، وقت آن ادامه دارد؛

ولی اگر شخص، خواندن نافلۀ صبح را به تأخیر بیندازد تا وقت فضیلت نماز صبح تنگ گردد، بهتر است در این موقع ابتدا نماز صبح را بخواند.

کیفیّت خواندن نماز شب

ج۱، مسئله ۲۰۶۱ . نماز شب (نافلۀ شب) یازده رکعت می‌باشد که هشت رکعت آن شامل چهار دو رکعتی، به نیّت نافلۀ شب و دو رکعت آن، به نیّت «نماز شَفْع» و یک رکعت آن، به نیّت «نماز وتر» خوانده می‌شود و خواندن قنوت قبل از رکوع رکعت دوّم در هشت رکعت نافلۀ شب مستحب است؛ ولی مستحب بودن قنوت در نماز شفع ثابت نیست و خواندن آن رجاءً مانعی ندارد^[۴] و بهتر است در نماز وتر بعد از حمد، یک بار سورۀ فَلَق و یک بار سورۀ ناس و سه بار سورۀ توحید خوانده شود و خواندن قنوت در آن، مستحب است.

شایان ذکر است، انسان می‌تواند نماز شفع و وتر را متّصل به هم انجام دهد به این کیفیّت که آن را همانند نماز مغرب به‌جا آورد و در رکعت دوّم آن پس از خواندن تشهّد سلام ندهد و برای خواندن رکعت سوّم برخیزد و بدون گفتن تکبیرة الاحرام، رکعت سوّم را مانند نماز وتر به‌جا آورد و در این حال، خواندن قنوت در رکعت دوّم رجاءً انجام می‌شود و خواندن قنوت در رکعت سوّم مستحب است.

ج۱، مسئله ۲۰۶۲ . بهتر است نمازگزار در قنوت نماز وتر^[۵] موارد ذیل را رجاءً بخواند:

۱. ثنای پروردگار متعال را به‌جا آورد و می‌تواند در مقام ثناء، دعای فرج معروف را بخواند: «لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ الْعَلیُّ الْعَظیمُ، سُبْحانَ اللّهِ‏ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ و رَبِّ الأَرَضینَ السَّبْعِ وَمَا فیْهِنَّ وَمَا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ‌ الْعَرْشِ الْعَظیمِ وَالْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ».

۲. صلوات و درود بر محمّد و آل محمّدˆ بفرستد و بهتر است این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، اللَّهُمَّ اهْدِنَا فیمَنْ هَدَیْتَ وَعَافِنَا فیمَنْ عَافَیْتَ وَتَوَلَّنَا فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَبَارِکْ لَنَا فیمَا أَعْطَیْتَ وَقِنَا شَرَّ مَا قَضَیْتَ، فَإِنَّکَ تَقْضی وَلَا یُقْضَی عَلَیْکَ، إِنَّهُ لَا‌یَذِلُّ مَنْ وَالَیْتَ وَلَا یَعِزُّ مَنْ عَادَیْتَ، تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَیْتَ». ‏

۳. استغفار نماید که در روایات تأکید فراوان بر آن شده است و بهتر است هفتاد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»

۴. هفت مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذی‏ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوْمُ‏ لِجَمیعِ‏ ظُلْمی‏ وَجُرْمی وَإِسْرَافی عَلَی نَفْسی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ».

۵. بگوید: «رَبِّ أَسَأْتُ وَظَلَمْتُ نَفْسی وَبِئْسَ مَا صَنَعْتُ، وَهذِهِ یَدَایَ یَا رَبِّ جَزَاءً بِمَا‌ کَسَبَتْ، وَهذِه رَقَبَتی خَاضِعَةٌ لِمَا أَتَیْتُ، وَهَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ، فَخُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسیَ الرِّضَا حَتّی تَرْضَی لَکَ الْعُتْبَی لَا أَعُوْدُ».

۶. (۳۰۰) مرتبه بگوید: «الْعَفْوَ».

۷. بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَتُبْ عَلَیَّ‏، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ‏».

۸. هفت مرتبه بگوید: «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ».

۹. برای چهل مؤمن دعا کند و به زبان غیر عربی هم اشکال ندارد، مثلاً بگوید: خداوندا فلانی را بیامرز و…

موارد فوق، قسمتی از مستحبات قنوت نماز وتر است و پس از خواندن قنوت به رکوع رفته و بعد از سر برداشتن از رکوع مستحب است این دعا را بخواند:

«هذَا مَقَامُ مَنْ حَسَنَاتُهُ نِعْمَةٌ مِنْکَ وَشُکْرُهُ ضَعیفٌ وَذَنْبُهُ عَظیمٌ وَلَیْسَ لِذلِکَ إِلَّا رِفْقُکَ وَرَحْمَتُکَ، فَإِنَّکَ قُلْتَ فی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبیِّکَ الْمُرْسَلِ صلّی اللّه علیه و آله‏ کانُوا قَلیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما‌ یَهْجَعُوْنَ وَبِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُوْنَ،‏ طَالَ‏ هُجُوعی‏ وَقَلَّ قیَامی وَهذَا السَّحَرُ وَأَنَا أَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبی اسْتِغْفَارَ مَنْ لَا یَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً».

شایان ذکر است، اگر نمازگزار در نماز شب اکتفا به خواندن حمد نماید و سوره نخواند یا قنوت را کوتاه انجام داده یا اصلاً قنوت نخواند، نماز شبش صحیح است.

احکام دیگر نافله‌های شبانه‌روزی

ج۱، مسئله ۲۰۶۳ . انسان می‌تواند بعضی از نافله‌های شبانه‌روزی را بخواند و بعضی را نخواند و در نماز شب می‌تواند اکتفا به خواندن سه رکعت آخر، یعنی نماز شَفْع و وتر نماید، بلکه می‌تواند به خواندن وتر اکتفا کند.

همین طور، در نافلۀ عصر می‌تواند اکتفا به خواندن چهار رکعت، بلکه دو رکعت آن نماید و امّا در مورد نافلۀ ظهر و نافلۀ مغرب، همچنین هشت رکعت اوّل نماز شب، چنانچه بخواهد بعضی از آنها را بخواند، آن را به قصد رجاء به‌جا آورد.

ج۱، مسئله ۲۰۶۴ . فردی که مسافر است، نباید نافلۀ ظهر و عصر را در سفر بخواند؛ ولی نافلۀ عشاء چنانچه به قصد رجاء خوانده شود، مانعی ندارد؛ امّا انجام سایر نافله‏ها مثل نافلۀ شب یا نافلۀ مغرب یا نافلۀ صبح در سفر ساقط نمی‌شود.