احکام نمازهای مستحبی

[۲۰۸۷] [۲۰۸۸] [۲۰۸۹] [۲۰۹۰] [۲۰۹۱] [۲۰۹۲] [۲۰۹۳] [۲۰۹۴] [۲۰۹۵] [۲۰۹۶] [۲۰۹۷] [۲۰۹۸] [۲۰۹۹] [۲۱۰۰] [۲۱۰۱] [۲۱۰۲] [۲۱۰۳] [۲۱۰۴] [۲۱۰۵] [۲۱۰۶] [۲۱۰۷] [۲۱۰۸] [۲۱۰۹] [۲۱۱۰] [۲۱۱۱] [۲۱۱۲] [۲۱۱۳] [۲۱۱۴]

ج۱، مسئله ۲۰۸۷ . انسان می‌تواند نمازهای مستحبی، چه نافله‌های شبانه‌روزی و چه غیر آن را نشسته بخواند، هرچند توانایی ایستاده خواندن آنها را داشته باشد و لازم نیست در این حال، هر دو رکعت را یک رکعت حساب کند و اگر بخواهد هر دو رکعت را یک رکعت حساب کند، بنابر احتیاط واجب، بار دوّم را به نیّت رجاء انجام دهد؛ مثلاً نافلۀ مغرب را که چهار رکعت با دو سلام است، رجاءً چهار رکعت دیگر با دو سلام هم، به آن اضافه کند که مجموعاً هشت رکعت می‌شود.

ج۱، مسئله ۲۰۸۸ . بهتر است فرد نمازهای مستحبی، چه نافله‌های شبانه‌روزی و چه غیر آن را ایستاده بخواند، به جز نافلۀ عشاء (وُتَیْره) که بنابر احتیاط واجب، باید نشسته خوانده شود.

ج۱، مسئله ۲۰۸۹ . نمازهای مستحبی را در حال اضطرار و عدم توانایی، می‌توان خوابیده به پهلوی راست یا چپ یا خوابیده به پشت (طبق وظیفۀ فرد) به‌جا آورد و در این حال رکوع و سجده با اشارۀ سر انجام می‌شود و امّا در حال اختیار، جواز آن محلّ اشکال است، هرچند انجام دادن آن به این کیفیّت رجاءً اشکال ندارد.

ج۱، مسئله ۲۰۹۰ . انسان می‌تواند یک رکعت از نماز مستحبی نماز (غیر از نافلۀ عشاء) را ایستاده و رکعت دیگر را نشسته به‌جا آورد؛ بلکه جایز است قسمتی از یک رکعت را ایستاده و قسمتی از آن را نشسته انجام دهد.

ج۱، مسئله ۲۰۹۱ . هر گاه انسان نماز مستحبی را نشسته بخواند و مقداری از آخر سوره، مثلاً یک آیه یا دو آیه را باقی بگذارد، سپس برخیزد و باقیماندۀ سوره را بخواند و از حال ایستاده به رکوع رود و نماز را ادامه دهد، در حکم نماز ایستاده حساب شده و ثواب نماز ایستاده را دارد.

ج۱، مسئله ۲۰۹۲ . نماز مستحبی را می‌توان در حال راه رفتن خواند. همچنین، می‌شود نماز مستحبی را در حال سواری در ماشین، قطار، هواپیما، کشتی و مانند آن به‌جا آورد.

شایان ذکر است، در دو صورت فوق استقرار بدن و رعایت قبله در حال نماز لازم نیست و نمازگزار برای انجام رکوع و سجده با سر اشاره می‌نماید و با امکان اشاره با سر، اشاره با چشم کافی نیست و نیز استحباب گفتن ذکر «بِحَوْلِ اللّهِ وَقُوَّتِهِ أَقُوْمُ وَأَقْعُدُ» و ذکر «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» در نماز مستحبی نشسته یا در حال راه رفتن یا سواره ثابت نیست، ولی گفتن آن رجاءً مانعی ندارد.

البتّه، برای خواندن نماز مستحبی در غیر این دو صورت (راه رفتن و سواری)، بنابر احتیاط واجب باید قبله رعایت شود.

ج۱، مسئله ۲۰۹۳ . رعایت قبله در نمازهایی که زمان حضور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) واجب است – مثل نماز عید فطر و عید قربان – لازم است، هرچند این نمازها در زمان حاضر مستحب حساب شوند؛

امّا آن دسته از نمازهای مستحبی که به سبب نذر و مانند آن بر فرد واجب شده است، چنانچه آن را در حال راه رفتن یا سواری بخوانند، رعایت قبله در مورد آن لازم نیست.

ج۱، مسئله ۲۰۹۴ . خواندن نماز مستحبی در خانه کعبۀ و بر بام آن، اشکال ندارد، بلکه مستحب است در داخل خانه مقابل هر رکنی دو رکعت نماز بخوانند.

ج۱، مسئله ۲۰۹۵ . گفتن اذان و اقامه برای نمازهای مستحبی، مشروع نیست؛ ولی پیش از نماز عید فطر و قربان در صورتی که با جماعت بخوانند، مستحب است سه مرتبه بگویند: «الصَّلاةَ».

ج۱، مسئله ۲۰۹۶ . کسی که نمی‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند، جایز است نمازهای مستحبی را که وقت معیّن دارد – مانند نافله‏ های شبانه‌روزی – چنانچه از برطرف شدن عذرش تا آخر وقت آن نماز نا‌امید است، با تیمّم بخواند؛^[۱] ولی اگر مأیوس نباشد و احتمال عقلایی دهد تا آخر وقت عذر او برطرف می‏شود، احتیاط لازم آن است که آنها را در اوّل وقت به‌جا نیاورد؛

امّا نمازهای مستحبی که وقت معیّن ندارد – مانند نماز جعفر طیّار(علیه السلام) – در صورتی که نمی‏تواند وضو بگیرد یا غسل کند (بر حسب وظیفه)، مطلقاً می‏تواند با تیمّم نماز را بخواند.

ج۱، مسئله ۲۰۹۷ . بعضی از نمازهای مستحبی مثل نماز لیلة الدفن (نماز وحشت) که بعد از حمد، سوره یا آیۀ مخصوصی دارد، اگر انسان بخواهد به دستور آن نماز رفتار کند، باید همان سوره یا آیه را بخواند؛

امّا در نمازهای مستحبی که بعد از حمد، سورۀ خاصّی برای آن وارد نشده است، نمازگزار می‌تواند خواندن سوره را ترک نماید یا در بین خواندن سوره، آن را رها نموده و بقیّۀ سوره را نخواند و به رکوع برود، هرچند آن نماز به سبب نذر کردن بر فرد واجب شده باشد. همچنین، خواندن دو یا چند سوره بعد از حمد در نمازهای مستحبی جایز است.

ج۱، مسئله ۲۰۹۸ . احتیاط واجب آن است که نمازگزار در نمازهای مستحبی مانند نافله‌های شبانه‌روزی، از یک سوره به سورۀ دیگر پس از رسیدن به نصف آن، عدول نکند؛ بلکه اگر مشغول خواندن سورۀ‌ «قُلْ هُوَ اللّهُ‏ أَحَد» یا «قُلْ یا أَیُّها الْکافِرُوْنَ» در نماز مستحبی شده باشد، احتیاط واجب آن است که از این دو سوره به سورۀ دیگری عدول نکند، هرچند به نصف سوره نرسیده باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۹۹ . خواندن سوره‌های سجده‌دار در نماز مستحبی جایز است و نمازگزار بعد از خواندن آیۀ سجده، سجدۀ تلاوت را در بین نماز انجام داده سپس نماز را ادامه دهد و این کار ضرری به صحیح بودن نماز مستحبی نمی‌زند.

ج۱، مسئله ۲۱۰۰ . خواندن نمازهای مستحبی برای مردان در مساجد بعید نیست افضل از خواندن آنها در منزل و مانند آن باشد؛ ولی به‌جا آوردن مخفیانۀ نمازهای مستحبی افضل از انجام آشکار آنها است و حکم خواندن نماز در مسجد برای بانوان در مسألۀ «۱۱۴۴» ذکر شد.

ج۱، مسئله ۲۱۰۱ . اگر فرد نوافل شبانه‌روزی را در وقت معیّن شده برای آن نخواند، مستحب است قضای آن را به‌جا آورد؛ البتّه قضای نمازهای مستحبی که در حال بیماری از انسان فوت گردیده، تأکید نشده است.

شایان ذکر است، اگر فرد از خواندن قضای نافله‌های شبانه‌روزی ناتوان باشد، مستحب است به ازای هر دو رکعت یک مُدّ (۷۵۰ گرم) طعام صدقه به فقیر بدهد و اگر توانایی این مقدار را هم ندارد، مستحب است یک مُدّ طعام برای نافله‌های شبانه و یک مُدّ طعام برای نافله‌های روزانه به فقیر صدقه بدهد.

ج۱، مسئله ۲۱۰۲ . تعجیل در قضای نافله‌های شبانه‌روزی مستحب است و بهتر آن است که قضای نوافل شب را در شب و قضای نوافل روز را در روز به‌جا آورند.

ج۱، مسئله ۲۱۰۳ . کسی که نماز قضا دارد، می‌‌تواند نماز مستحبی بخواند؛ ولی تأخیر در خواندن نماز قضای واجب، به مقداری که عرفاً کوتاهی و سهل‌انگاری در انجام آن محسوب گردد، جایز نیست.

ج۱، مسئله ۲۱۰۴ . شکستن نماز مستحبی جایز است، هرچند احتیاط مستحب آن است که نمازگزار در حال اختیار نماز مستحبی را نشکند و اگر انسان خواندن نماز مستحبی – مانند نافلۀ شب – را نذر نماید، چنانچه به قصد وفای به نذر مشغول نماز مذکور شود، می‌تواند آن را بشکند و دوباره بخواند تا زمانی که حَنْث نذر محسوب نشود، هرچند این کار خلاف احتیاط استحبابی است.

زیاد و کم کردن اجزا در نماز مستحبی

ج۱، مسئله ۲۱۰۵ . اگر نمازگزار در نماز مستحبی، رکنی را سهواً ترک نماید و وقتی متوجّه شود که شرعاً نمی‏تواند برگردد و آن رکن را به‌جا آورد، نمازش باطل می‌شود؛^[۲] مثلاً اگر در نافلۀ مغرب، هنگام خواندن تشهّد یا بعد از سلام نماز متوجّه شود دو سجدۀ رکعت اوّل را انجام نداده، نمازش باطل است.

ج۱، مسئله ۲۱۰۶ . اگر فرد در نماز مستحبی سهواً رکن را زیاد نماید نمازش باطل نمی‌شود، مثلاً اگر در نافلۀ ظهر در یک رکعت سهواً دو رکوع انجام دهد، نماز نافله باطل نمی‌شود.

ج۱، مسئله ۲۱۰۷ . اگر نمازگزار یکی از کارهای نافله را فراموش کند و زمانی یادش بیاید که مشغول رکن بعد از آن شده، باید کار فراموش شده را انجام دهد و دوباره آن رکن را به‌جا آورد و در این حال زیادی رکن، نماز مستحبی را باطل نمی‌‌کند؛

مثلاً اگر نمازگزار در نافلۀ صبح در رکوع یادش بیاید که قرائت (حمد و سوره) را نخوانده یا اینکه مثلاً در نماز اوّل ماه، به جای سی بار سورۀ قدر، یک بار توحید را خوانده، باید برگردد و آن را بخواند و دوباره به رکوع برود و در این حال زیادی رکوع، نافله را باطل نمی‌کند.

همچنین، اگر در نافلۀ صبح رکوع را فراموش کند و در سجدۀ دوّم یادش بیاید باید برگردد و رکوع را به‌جا آورد و دوباره دو سجده را انجام دهد و زیادی دو سجده نافله را باطل نمی‌کند.

شایان ذکر است، اگر برگشتن و به‌جا آوردن جزء فراموش شده، باعث زیاد شدن رکعت باشد، این حکم جاری نمی‌شود؛ مثلاً اگر در رکعت دوّم یادش بیاید که قرائت در رکعت اوّل را فراموش کرده است، نمی‌تواند برگردد؛ زیرا در این صورت، انجام قرائت و آنچه بعد از آن است، موجب زیادی رکعت در نماز می‌شود.

شک و گمان در کارها و ذکرهای نماز مستحبی

ج۱، مسئله ۲۱۰۸ . اگر انسان شک کند نماز مستحبی را خوانده یا نه، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طیّار(علیه السلام) وقت معیّن نداشته باشد، بنا بگذارد که نخوانده است. همچنین است اگر مثل نافلۀ شبانه‌روزی وقت معیّن داشته باشد و پیش از گذشتن وقت، شک کند که آن را به‌جا آورده یا نه؛

ولی اگر بعد از گذشتن وقت آن شک کند که نماز را خوانده است یا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.

ج۱، مسئله ۲۱۰۹ . اگر نمازگزار در شمارۀ رکعت‌‌های نماز مستحبی شک کند، چنانچه طرف بیشتر شک، نماز را باطل می‌کند، بنا را بر کمتر بگذارد، مثلاً اگر نمازگزار در نافلۀ صبح شک کند که دو رکعت خوانده یا سه رکعت، بنا بگذارد که دو رکعت خوانده است؛

امّا چنانچه طرف بیشتر شک، نماز را باطل نمی‌کند، مثلاً شک کند که دو رکعت خوانده یا یک رکعت، به هر طرف شک عمل کند، نمازش صحیح است؛ البتّه اگر در نماز وتر در تعداد رکعت‌ها شک کند، احتیاط آن است که آن نماز را دوباره بخواند.

ج۱، مسئله ۲۱۱۰ . حکم «گمان» در نمازهای مستحبی نسبت به رکعات، بنابر احتیاط واجب مانند حکم «یقین» است؛ به این معنا که نمازگزار مخیّر نیست بنا را بر کمتر یا بیشتر بگذارد، بلکه بنابر احتیاط واجب باید به گمان خویش عمل کند؛ مگر آنکه عمل نمودن بر طبق گمان باطل کننده نماز باشد.

ج۱، مسئله ۲۱۱۱ . اگر فرد در نماز مستحبی دو رکعتی، گمانش به سه رکعت یا بیشتر برود، به گمان خویش اعتنا نکند و نمازش صحیح است؛ مثلاً اگر در نماز غفیله گمان داشته باشد که سه رکعت خوانده، ولی احتمال عقلایی هم بدهد که دو رکعت خوانده باشد، بنا می‌گذارد که دو رکعت خوانده است.

ج۱، مسئله ۲۱۱۲ . شک و گمان در کارها و ذکرهای نماز مستحبی، مانند نماز واجب است. بنابراین، اگر هنگام شک یا گمان، از محلّ آن نگذشته باشد، آن جزء را به‌جا آورد و اگر محلّ آن گذشته باشد، به شکّ خود اعتنا نکند.

ج۱، مسئله ۲۱۱۳ . اگر در نماز نافله کاری کند که برای آن در نماز واجب، سجدۀ سهو واجب می‌شود، یا یک سجده را فراموش نماید و وارد جزئی شود که شرعاً نمی‌تواند برگردد و آن را به‌جا آورد، لازم نیست بعد از نماز سجدۀ سهو یا قضای سجده را به‌جا آورد.

ج۱، مسئله ۲۱۱۴ . اگر فرد در نماز مستحبی ذکر واجب رکوع یا سجده را فراموش کند و بعد از سر برداشتن از رکوع یا سجده یادش بیاید، نباید برگردد، بلکه نماز را ادامه دهد و لازم نیست سجدۀ سهو انجام دهد.^[۳]