[۲۱۱۵] [۲۱۱۶] [۲۱۱۷] [۲۱۱۸] [۲۱۱۹] [۲۱۲۰] [۲۱۲۱] [۲۱۲۲] [۲۱۲۳] [۲۱۲۴] [۲۱۲۵] [۲۱۲۶] [۲۱۲۷] [۲۱۲۸] [۲۱۲۹] [۲۱۳۰] [۲۱۳۱] [۲۱۳۲] [۲۱۳۳] [۲۱۳۴] [۲۱۳۵]
ج۱، مسئله ۲۱۱۵ . نماز عید فطر و قربان در زمان حضور امام(علیه السلام) واجب است و باید با جماعت خوانده شود و در زمان ما که امام(علیه السلام) غایب هستند، مستحب میباشد و می‌توان آن را با جماعت یا فرادی خواند.
وقت نماز عید فطر و قربان
ج۱، مسئله ۲۱۱۶ . وقت نماز عید فطر و قربان، از اوّل طلوع آفتاب روز عید تا ظهر است.
ج۱، مسئله ۲۱۱۷ . مستحب است نماز عید قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخوانند و در عید فطر مستحب است بعد از بلند شدن آفتاب افطار کنند و زکات فطره را هم بدهند[۱] و بعد نماز عید را بخوانند.
کیفیّت به‌جا آوردن نماز عید فطر و قربان
ج۱، مسئله ۲۱۱۸ . نماز عید فطر و قربان دو رکعت است؛
در رکعت اوّل بعد از تکبیرة الاحرام و خواندن حمد و سوره، بهتر است نمازگزار پنج تکبیر بگوید و میان هر دو تکبیر، یک قنوت بخواند و بعد از تکبیر پنجم، بدون خواندن قنوت، تکبیر دیگری بگوید و به رکوع برود و دو سجده به‌جا آورد و برخیزد؛
در رکعت دوّم بعد از خواندن حمد و سوره، بهتر است چهار تکبیر بگوید و میان هر دو تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از تکبیر چهارم، بدون خواندن قنوت، تکبیر دیگری بگوید و به رکوع برود و بعد از رکوع، دو سجده انجام دهد و تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد.
بنابراین، نماز عید در رکعت اوّل غیر از تکبیرة الاحرام و تکبیر رکوع، پنج تکبیر و چهار قنوت در بین آنها و در رکعت دوّم غیر از تکبیر رکوع، چهار تکبیر و سه قنوت در بین آنها دارد، هرچند جایز است در رکعت اوّل غیر از تکبیرة الاحرام و تکبیر رکوع به سه تکبیر و دو قنوت در بین آنها و در رکعت دوّم غیر از تکبیر رکوع به سه تکبیر و دو قنوت در بین آنها اکتفا نماید.
شایان ذکر است، انجام این سه تکبیر و دو قنوت در هر رکعت، بنابر احتیاط واجب، لازم است. همچنین، گفتن تکبیر قبل از رکوع در هر رکعت، بنابر احتیاط واجب، ترک نشود.
ج۱، مسئله ۲۱۱۹ . در قنوت نماز عید فطر و قربان هر دعا و ذکری خوانده شود، کافی است؛ ولی بهتر است نمازگزار این دعا را بخواند «اللّهُمَّ أَهْلَ الکِبْریاءِ وَالعَظَمَةِ، وَأَهْلَ الْجُودِ وَالْجَبَرُوتِ، وَأَهْلَ العَفْوِ وَالرَّحْمَةِ، وَأَهْلَ التَّقْوی وَالمَغْفِرَةِ، أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هذَا الیَوْمِ، الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً، وَلِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِه وَسَلَّمَ ذُخْراً وَمَزیداً، أَنْ تُصَلّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ، وَأَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوْءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُکَ عَلَیْهِ وَعَلیْهِمْ، اللّهُمَّ إِنّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ ما سَأَلَکَ بِهِ عِبادُکَ الصّالِحُونَ، وَأَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ».[۲]
یا مناسب است این دعا را بخواند: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلهَ إِلَّا اللّهُ وَحْدَهُ لَا شَریکَ لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ، اللَّهُمَّ أَنْتَ أَهْلُ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمَةِ وَأَهْلُ الْجُوْدِ وَالْجَبَرُوْتِ وَالْقُدْرَةِ وَالسُّلْطَانِ وَالْعِزَّةِ، أَسْأَلُکَ فی هذَا الْیَوْمِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَلِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ ذُخْراً وَمَزیداً، أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُصَلّیَ عَلَی مَلائِکَتِکَ الْمُقَرَّبینَ وَأَنْبیائِکَ الْمُرْسَلینَ وَأَنْ تَغْفِرَ لَنَا وَلِجَمیعِ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُسْلِمینَ وَالْمُسْلِمَاتِ الْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَالْأَمْوَاتِ، اللَّهُمَّ إِنّی أَسْأَلُکَ مِنْ خَیْرِ مَا سَأَلَکَ عِبَادُکَ الْمُرْسَلُونَ وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا عَاذَ بِهِ عِبَادُکَ الْمُخْلَصُونَ، اللّهُ أَکْبَرُ، أَوَّلُ کُلِّ شَیءٍ وَآخِرُهُ وَبَدیعُ کُلِّ شَیءٍ وَمُنْتَهَاهُ وَعَالِمُ کُلِّ شَیءٍ وَمَعَادُهُ وَمَصیرُ کُلِّ شَیءٍ إِلَیْهِ وَمَرَدُّهُ وَمُدَبِّرُ الْأُمُورِ وَبَاعِثُ مَنْ فی الْقُبُورِ قَابِلُ الْأَعْمَالِ مُبْدِئُ الْخَفیَّاتِ مُعْلِنُ السَّرَائِرِ، اللّهُ أَکْبَرُ، عَظیمُ الْمَلَکُوْتِ شَدیدُ الْجَبَرُوْتِ حَیٌّ لَا یَمُوْتُ دَائِمٌ لَا‌یَزُوْلُ إِذا قَضی أَمْراً فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ، اللّهُ أَکْبَرُ، خَشَعَتْ لَکَ الْأَصْوَاتُ وَعَنَتْ لَکَ الْوُجُوهُ وَحَارَتْ دُوْنَکَ الْأَبْصَارُ وَکَلَّتِ الْأَلْسُنُ عَنْ عَظَمَتِکَ وَالنَّوَاصی کُلُّها بِیَدِکَ وَمَقَادیرُ الْأُمُورِ کُلِّها إِلَیْکَ لَا یَقْضی فیها غَیْرُکَ وَلَا یَتِمُّ مِنْهَا شَیءٌ دُونَکَ، اللّهُ أَکْبَرُ، أَحَاطَ بِکُلِّ شَیءٍ حِفْظُکَ وَقَهَرَ کُلَّ شَیءٍ عِزُّکَ وَنَفَذَ کُلَّ شَیءٍ أَمْرُکَ وَقامَ کُلُّ شَیءٍ بِکَ وَتَوَاضَعَ کُلُّ شَیءٍ لِعَظَمَتِکَ وَذَلَّ کُلُّ شَیءٍ لِعِزَّتِکَ وَاسْتَسْلَمَ کُلُّ شَیءٍ لِقُدْرَتِکَ وَخَضَعَ کُلُّ شَیءٍ لِمُلْکِکَ، اللّهُ أَکْبَرُ».[۳]
ج۱، مسئله ۲۱۲۰ . اگر نمازگزار در نماز عید یک سجده را فراموش کند و محلّ به‌جا آوردن آن بگذرد، لازم است بعد از نماز آن را به‌جا آورد. همچنین، اگر کاری پیش آید که باید برای آن در نماز یومیّه سجدۀ سهو انجام شود، لازم است دو سجدۀ سهو بنماید.
ج۱، مسئله ۲۱۲۱ . در زمان حاضر (عصر غیبت) که خواندن نماز عید فطر و قربان، واجب نیست بلکه مستحب میباشد، جاری شدن احکام نافله در مورد این دو نماز، محلّ اشکال است و مراعات مقتضای احتیاط در مورد آن، ترک نشود؛[۴] البتّه اگر نمازگزار در تعداد رکعات نماز عید شک نماید و شک مستقرّ گردد، نمازش باطل است.
ج۱، مسئله ۲۱۲۲ . اگر نمازگزار در تعداد تکبیرها یا قنوت‌‌های نماز عید شک نماید، در صورتی که محلّ آنها گذشته، به شکّ خود اعتنا نمی‌‌کند؛ امّا اگر در محلّ است، بنا بر کمتر می‌‌گذارد و چنانچه بعداً معلوم شد تکبیرها یا قنوتها را اضافه گفته، نمازش باطل نمی‌‌شود.
احکام به جماعت خواندن نماز عید فطر و قربان
ج۱، مسئله ۲۱۲۳ . در زمان غایب بودن امام زمان(عجل الله تعالی فرجه)، اگر نماز عید فطر و قربان به جماعت به‌جا آورده شده، احتیاط لازم آن است که بعد از آن، دو خطبه خوانده شود؛
کیفیّت خواندن این دو خطبه، همانند خطبۀ نماز جمعه بوده و لازم است امام جماعت بین دو خطبه اندکی بنشیند و بهتر است در خطبۀ عید فطر، احکام زکات فطره و در خطبۀ عید قربان، احکام قربانی را بگوید.
شایان ذکر است، خواندن این دو خطبه قبل از نماز جایز نیست و حضور مأموم در هنگام خطبه‌‌ها واجب نمی‌باشد.
ج۱، مسئله ۲۱۲۴ . در نماز عید هم مانند نمازهای دیگر، مأموم باید غیر از حمد و سوره، سایر ذکر‌های نماز را خودش بخواند.
ج۱، مسئله ۲۱۲۵ . اگر مأموم زمانی برسد که امام تعدادی از تکبیرها را گفته، بعد از آنکه امام به رکوع رفت، باید آنچه از تکبیرها و قنوتها را که با امام نگفته، خودش بگوید و به رکوع برسد، و اگر در هر قنوت یک بار «سُبْحانَ اللّه» یا «الحَمْدُ لِله» یا مانند آن بگوید کافی است و اگر فرصت نباشد، فقط تکبیرها را بگوید و اگر به آن مقدار هم فرصـت نباشد، کافی اســت از امام متابعــت و پیروی کنــد و به رکوع بـرود.
ج۱، مسئله ۲۱۲۶ . اگر فرد در نماز عید موقعی برسد که امام در رکوع است، میتواند نیّت کند و تکبیر اوّل نماز و تکبیر رکوع را بگوید و به رکوع برود.
ج۱، مسئله ۲۱۲۷ . مشروعیّت دو بار خواندن نماز عید فطر یا قربان ثابت نیست. بنابراین، امام جماعتی که نماز عید را به جماعت خوانده، نمی‌تواند آن را دوباره به جماعت برای گروه دیگری بخواند.
مستحبات نماز عید فطر و قربان
برای نماز عید فطر و قربان اموری مستحب شمرده شده که در مسائل بعد ذکر می‌گردد.
ج۱، مسئله ۲۱۲۸ . نماز عید فطر و قربان، اذان و اقامه ندارد، ولی مستحب است قبل از آن، در صورتی که به جماعت برگزار شود، سه بار «الصَّلاة» گفته شود، امّا در صورتی که فرادی خوانده شود، چنین امری به عنوان مستحب، ثابت نیست.
ج۱، مسئله ۲۱۲۹ . نماز عید سورۀ مخصوصی ندارد؛ ولی بهتر است در رکعت اوّل آن، سورۀ «شمس» و در رکعت دوّم، سورۀ «غاشیه» را بخوانند یا در رکعت اوّل، سورۀ «أعلی» و در رکعت دوّم، سورۀ «شمس» خوانده شود.
ج۱، مسئله ۲۱۳۰ . مستحب است نماز عید در صحرا خوانده شود؛ ولی در مکّه خواندن آن در مسجد الحرام، مستحب است.
ج۱، مسئله ۲۱۳۱ . مستحب است افراد، پیاده و پا برهنه و با وقار به نماز عید بروند و قبل از نماز غسل کنند و عمامۀ سفید بر سر بگذارند.
ج۱، مسئله ۲۱۳۲ . مستحب است فرد در نماز عید بر زمین سجده کند و در حال گفتن تکبیرها، دست‌ها را بلند کند و حمد و سوره را بلند بخواند، چه اینکه نمازگزار امام جماعت باشد و چه فرادی نماز بخواند.
ج۱، مسئله ۲۱۳۳ . بعد از نماز مغرب و عشاء شب عید فطر و بعد از نماز صبح روز عید و بعد از نماز عید فطر، مستحب است این تکبیرها را بگوید: «اَللّهُ أَکْبَرُ، اللّهُ أَکْبَرُ، لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ وَاللّهُ أَکْبَرُ، اللّهُ أَکْبَرُ وَ لِلهِ الحَمْدُ، اللّهُ أَکْبَرُ عَلی ما هَدانا».
ج۱، مسئله ۲۱۳۴ . مستحب است انسان در عید قربان بعد از ده نماز – که اوّل آنها نماز ظهر روز عید و آخر آنها نماز صبح روز دوازدهم ذی‌حجّه است – تکبیرهایی را که در مسألۀ پیش ذکر شد بگوید و بعد از آن بگوید: «اللّهُ أَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الأَنْعامِ، وَالحَمْدُ لِلهِ عَلی ما أَبْلانا»؛ ولی اگر عید قربان را در مِنی باشد، مستحب است این تکبیرها را بعد از پانزده نماز، که اوّل آنها نماز ظهر روز عید و آخر آنها نماز صبح روز سیزدهم ذی‌حجّه است، بگوید.
ج۱، مسئله ۲۱۳۵ . احتیاط مستحب آن است که بانوان از رفتن به نماز عید خودداری کنند، ولی این احتیاط برای زنان پیر نیست.
[۲] . در بعضی از نسخه‌های روایی، به جای «الصّالِحون» دوّم، «المُخلَصونَ» یا «المُخلِصونَ» آمده است.
[۳] . تهذیب الأحکام، ج۳، باب۶، صلاة العید، ص۱۳۳، ح۲۲.
[۴] مثلاً اگر فرد حمد و سورۀ نماز عید را فراموش کرده و در رکوع یادش بیاید، میتواند برای رعایت احتیاط بنا را بر این بگذارد که محلّ تدارک حمد و سورۀ فراموش شده، گذشته و رجاءً نماز را ادامه داده و تمام کند؛ سپس، به آن اکتفا نکرده و نماز را به جهت به جا آوردن این مستحب (نماز عید)، رجاءً دوباره بخواند.