[۲۴۲] [۲۴۳] [۲۴۴] [۲۴۵] [۲۴۶] [۲۴۷] [۲۴۸]
ج۲، مسئله ۲۴۲. روزه بر چهار قسم می‌باشد: الف. روزۀ واجب؛ ب. روزۀ مستحب؛ ج. روزۀ حرام؛ د. روزۀ مکروه.
روزههای واجب دارای اقسامی می‌باشد که از جملۀ آنها، موارد زیر می‌باشد:
- ۱. روزۀ ماه مبارک رمضان؛
- ۲. روزۀ قضا؛
- ۳. روزۀ کفّاره؛
- ۴. روزهای که به سبب نذر یا عهد یا قسم واجب شده است؛
- ۵. روزهای که به سبب اجیر شدن یا شرط ضمن عقد واجب شده است؛
- ۶. روزه در عوض قربانی حجّ تمتّع که توضیح آن در مسألۀ «۲۱۴» ذکر شد؛
- ۷. روزۀ روز سوّم ایّام اعتکاف.
روزههای مستحب
ج۲، مسئله ۲۴۳. روزۀ تمام روزهای سال، غیر از روزهای حرام و مکروه که بعداً ذکر می‌شود، مستحب می‌باشد و برای بعضی از روزها بیشتر سفارش شده است که از آن جمله است:
- ۱. پنجشنبۀ اوّل و پنجشنبۀ آخر هر ماه قمری و چهارشنبۀ اوّلی که بعد از روز دهم ماه قمری است و اگر کسی آنها را به‌جا نیاورد، مستحب است قضا نماید و چنانچه اصلاً نتواند روزه بگیرد، مستحب است برای هر روز یک مُدّ طعام (تقریباً ۷۵۰ گرم) گندم یا جو یا نان و مانند اینها یا ۶/۱۲ نخود سکّۀ نقره[۱] (یک درهم) به فقیر بدهد.
- ۲. سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری.
- ۳. تمام ماه رجب و شعبان و حتّی بخشی از این دو ماه هرچند یک روز باشد.
- ۴. روز عید نوروز.
- ۵. روزهای چهارم تا نهم شوّال.
- ۶. روز بیست و پنجم و بیست و نهم ذی‌‌قعده.
- ۷. روز اوّل ذی‌‌حجّه تا روز نهم ذی‌‌حجّه (روز عرفه)؛ مگر مورد استثنایی که در روزههای مکروه ذکر می‌شود.
- ۸. روز عید سعید غدیر (۱۸ ذی‌‌حجّه).
- ۹. روز مباهله (۲۴ ذی‌‌حجّه).
- ۱۰. روز اوّل و سوّم و هفتم محرّم.
- ۱۱. روز میلاد مسعود پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) (۱۷ ربیع الأول).
- ۱۲. روز پانزدهم جمادی الأولیٰ.
- ۱۳. روز مبعث حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) (۲۷ رجب).
روزههای حرام
ج۲، مسئله ۲۴۴. اکثر روزههای حرام از این قرار می‌باشند:
۱. روزه گرفتن در روز عید فطر و عید قربان.
۲. روزی را که انسان نمی‌داند آخر ماه شعبان است یا اوّل ماه رمضان، به نیّت اوّل ماه مبارک رمضان.
۳. روزۀ وصال؛ مثل اینکه فرد یک شبانه‌روز از اذان صبح تا سحر روز بعد به نیّت روزه، روزه بگیرد، یا دو شبانه روز را بدون اینکه دربین آن افطار کند، روزه بگیرد؛ ولی اگر فرد افطار کردن را تا سحرگاه شب بعد یا تا شب دوّم، بدون نیّت روزه به تأخیر بیندازد، اشکال ندارد، هرچند احتیاط مستحب آن است که بدون قصد روزه نیز افطار کردن را تا سحرگاه به تأخیر نیندازد.
۴. روزۀ مستحبّی زوجه یا روزۀ واجب غیر معیّن وی – مانند روزۀ نذر یا روزۀ استیجاری غیر معیّن[۲] – چنانچه با حقّ واجب بهره‌وری جنسی شوهرش (حقّ استمتاع) ناسازگار باشد، حرام است و بنابر احتیاط واجب، روزه‌اش باطل است.
بلکه حکم مذکور در موردی که شوهر، زن را از گرفتن روزۀ مستحبّی یا واجب غیر معیّن نهی نماید، هرچند با حقّ او ناسازگار نباشد نیز بنابر احتیاط واجب جاری است و احتیاط مستحب آن است که زن مطلقاً بدون اجازۀ شوهر، روزۀ مستحبّی یا واجب غیر معیّن نگیرد.
۵. روزۀ مستحبّی فرزند،[۳] در صورتی که موجب اذیّت پدر یا مادر شود و این اذیّت، از روی دلسوزی باشد و اگر فرزند بدون اجازۀ پدر یا مادر، روزۀ مستحبّی بگیرد و در بین روز، پدر یا مادر مطلّع شده و او را نهی کند، چنانچه مخالفت نمودن فرزند موجب اذیّت آنان شود و این اذیّت، از روی دلسوزی باشد، مخالفت با آنان حرام است و باید افطار نماید.
۶. روزهای که برای فرد ضرر دارد و آن ضرر به گونه‌ای است که موجب مرگ یا ضرر شدید همچون مرگ مغزی، قطع یا نقص اعضا یا از بین رفتن برخی از حواس مانند نابینایی شود.[۴]
غیر از روزههایی که گفته شد، روزههای حرام دیگری هم هست که در سایر کتب به‌طور مفصّل ذکر شده است.
روزههای مکروه
ج۲، مسئله ۲۴۵. بعضی از روزههای مکروه از این قرار می‌باشد:
۱. روزۀ روزی که انسان شک دارد روز عرفه است یا عید قربان.
۲. روزۀ روز عرفه چنانچه به علّت ضعف روزه، ناتوان از دعا در روز عرفه شود.
۳. روزه گرفتن در روز عاشورا؛ البتّه سزاوار است در روز عاشورا انسان بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشامیدن خودداری کند.
۴. روزۀ مستحبّی فرزند بدون اذن پدر، بلکه احتیاط مستحب ترک آن است.
شایان ذکر است، این حکم در مورد روزۀ مستحبّی نوه نسبت به اذن از پدربزرگش نیز جاری است و بهتر است فرزند برای روزۀ مستحبّی از مادرش نیز اجازه بگیرد.[۵]
۵. روزۀ مستحبّی یا روزۀ واجب غیر معیّن مهمان بدون اجازه میزبان؛ بلکه احتیاط مستحب در ترک آن است، خصوصاً در صورتی که میزبان از روزه گرفتن نهی کرده باشد.
چند حکم متفرّقۀ روزه (مستحب و مکروه)
ج۲، مسئله ۲۴۶. برای چند نفر مستحب است در ماه رمضان – هرچند روزه نیستند – از کاری که روزه را باطل می‌کند، خودداری نمایند:
اوّل: مسافری که در سفر کاری که روزه را باطل می‌کند انجام داده باشد و قبل از اذان ظهر به وطنش یا به جایی که می‌خواهد ده روز در آنجا بماند، برسد.
دوّم: مسافری که بعد از اذان ظهر به وطنش یا به جایی که می‌خواهد ده روز در آنجا بماند، برسد.
سوّم: مریضی که بعد از اذان ظهر خوب شود؛ همچنین است اگر قبل از اذان ظهر خوب شود و کاری که روزه را باطل می‌کند انجام داده باشد و امّا چنانچه انجام نداده باشد، بنابر احتیاط واجب، باید روزه بگیرد.
چهارم: زنی که در بین روز از خون حیض یا نفاس پاک شود.
پنجم: کافری که در بین روز مسلمان شود و قبلاً کاری که روزه را باطل می‌کند انجام داده باشد.
ج۲، مسئله ۲۴۷. مسافر و کسی که در روزه نگرفتن عذر دارد، مکروه است در روز ماه رمضان نزدیکی (جماع) نماید و در خوردن و آشامیدن کاملاً خود را سیر کند.
ج۲، مسئله ۲۴۸. مستحب است روزهدار نماز مغرب را قبل از افطار کردن بخواند؛ ولی اگر کسی منتظر اوست یا میل زیادی به غذا دارد که نمی‌تواند با حضور قلب نماز بخواند، بهتر است اوّل افطار کند؛ البتّه تا حدّ امکان نماز را در وقت فضیلت آن به‌جا آورد.
[۲] همچنین است حکم نسبت به روزۀ قضای ماه رمضان خودش، در صورتی که شوهرش قبل از ظهر از وی مطالبۀ تمکین نماید
[۳] . این حکم، در مورد روزۀ واجب غیر معیّن – مانند روزۀ نذر یا روزۀ استیجاری غیر معیّن – نیز جاری است. بنابراین، اگر چنین روزهای موجب اذیّت پدر و مادر شود و این اذیّت، از روی دلسوزی باشد، روزۀ مذکور حرام است و صحیح بودن آن نیز محلّ اشکال است
[۴] . شایان ذکر است، همچنان که قبلاً ذکر شد، اگر انسان یقین یا اطمینان یا گمان داشته باشد روزه برایش ضرر قابل توجّهی دارد که معمولاً تحمّل نمی‌شود یا احتمال معقول آن را دهد طوری که چنین احتمالی منشأ خوف (ترس) برایش‌شود، روزه‌اش صحیح نمی‌باشد، هرچند ضرر مذکور به حدّ حرمت نرسد و منظور از ضرر حرام، ضرری است که موجب هلاکت و مرگ، مرگ مغزی، قطع یا نقص اعضا و مانند آن باشد
[۵] . حکم صورتی که روزه گرفتن موجب اذیّت والدین گردد، در مبحث «روزههای حرام» بیان شد.