[۳۹۶] [۳۹۷] [۳۹۸] [۳۹۹] [۴۰۰] [۴۰۱] [۴۰۲] [۴۰۳] [۴۰۴] [۴۰۵] [۴۰۶] [۴۰۷] [۴۰۸] [۴۰۹] [۴۱۰] [۴۱۱] [۴۱۲] [۴۱۳] [۴۱۴] [۴۱۵] [۴۱۶] [۴۱۷]
شناخت تفصیلی احکام برخی از گناهان و منکرها و معروف‌ها
در این بخش، به بیان احکام بیشتری دربارۀ برخی از گناهان و منکرها و نیز تعدادی از واجبات و معروف‌ها پرداخته می‌شود:
غنا و موسیقی
ج۲، مسئله ۳۹۶. «غنا» حرام می‌باشد[۱] و آن عبارت است از سخنان لهوی – چه شعر، چه نثر- که با سبک‌ها و لحن‌ها و آوازهای مرسوم و معمول نزد اهل لهو خوانده می‌شود و فرقی بین غنای شاد و غنای غم‌انگیز و محزون نمی‌باشد و همین طور فرقی بین آواز غنایی زن و مرد، بین تک‌خوانی و جمع‌خوانی، خواندن با استفاده از دستگاه صوت و غیر آن نیست.
شایان ذکر است، معیار تشخیص این موضوع (کدام آواز عرفاً مناسب با مجالس لهو است و کدام آواز مناسب نیست یا کدام سبک خواندن عرفاً در نزد اهل لهو مرسوم است و کدام سبک مرسوم نیست)، به عهدۀ شخص مکلّف می‌باشد و مکلّف می‌تواند با مراجعه به عرف مردم، بسیاری از موارد آن را تشخیص دهد.
ج۲، مسئله ۳۹۷. صداهایی که محتوا و متن غیر لهوی دارد، ولی سبک خواندن آن مناسب با مجالس لهو است، دو صورت دارد:
الف. آن محتـوا قرآن، دعا و ذکــر باشــد؛ خواندن آن با لحــن غنایــی، حرام اســت.
ب. سایر سخنان (غیر قرآن، دعا و ذکر) باشد که با سبک لهوی و لحن غنایی خوانده می‌شود، چه شعر باشد و چه نثر مثل قصیده، غزل اسلامی، مدیحه و مرثیه، کلمات حکمت‌آمیز و مانند آن؛ چنین خواندنی بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.
بنابراین، صدایی که محتوا و متن باطلی ندارد و سبک خواندن آن هم لهوی نیست، اشکال ندارد.
ج۲، مسئله ۳۹۸. گوش دادن به غنا، حرام است و اجرت گرفتن برای آن نیز حرام می‌باشد و گیرنده، مالک اجرت نمی‌شود. همین طور، یاد گرفتن و یاد دادن آن نیز جایز نیست.
ج۲، مسئله ۳۹۹. «موسیقی»، فنّی از فنون انسانی می‌باشد و آن، صداها و آهنگ‌هایی است که از نواختن ابزار مخصوص موزیک ایجاد می‌شود. موسیقی از نظر حکم شرعی، دو نوع است:
الف. موسیقی حلال؛ آن است که مناسب مجالس لهو نباشد؛ مثل موسیقی ارتش (مارش نظامی) و طبل و سنج عزاداری که در عرف، مناسب با مجالس لهو محسوب نمی‌شود.
ب. موسیقی حرام؛ آن است که مناسب مجالس لهو باشد؛ یعنی شنوندۀ موسیقی (خصوصاً زمانی که از این امور، مطّلع باشد) تشخیص می‌دهد که این آهنگ در مجالس لهو به کار می‌رود.[۲]
شایان ذکر است، تشخیص این موضوع (آیا موسیقی عرفاً مناسب با مجالس اهل لهو هست یا نه)، به عهدۀ شخص مکلّف می‌باشد و مکلّف می‌تواند با مراجعه به عرف مردم بسیاری از موارد آن را تشخیص دهد و در این حکم، فرقی بین موسیقی ایرانی و غیر ایرانی و موسیقی سنّتی و غیر سنّتی، کلاسیک و غیر کلاسیک و مانند آن نیست.
ج۲، مسئله ۴۰۰. گوش دادن به موسیقی حرام، حرام می‌باشد، چه اینکه شنونده در مجلس نواختن موسیقی حضور داشته باشد یا نه، موسیقی به صورت زنده و مستقیم پخش شود یا قبلاً ضبط شده و از شبکه‌های تلویزیونی داخلی یا خارجی یا سایر دستگاه‌های پخش یا موبایل و مانند آن، پخش شود.
ج۲، مسئله ۴۰۱. منظور از مجلس لهو، مجلسی است که برای هوسرانی، عیّاشی و خوشگذرانی تشکیل شده است، هرچند خوشگذرانی آن با ارتکاب امور حرام مثل شرب خمر، اختلاط نامشروع زن و مرد همراه نباشد. بنابراین، نواختن و گوش دادن به موسیقی مناسب با این نوع مجالس، حرام است، هرچند در مجلس عادی نواخته شده یا به صورت فردی گوش داده شود.
ج۲، مسئله ۴۰۲. به‌طور کلّی برای آنکه گوش دادن به صدایی جایز باشد – همان طور که از مسائل قبل استفاده شد – رعایت چند نکته لازم است:
الف. آواز خوانده شده، غنایی نباشد.
ب. موسیقی و آهنگ آن، مناسب با مجالس لهو نباشد.
ج. محتوای خواندن خواننده، مطالب منفی و خلاف شرع، مثل دعوت به کفر و بی دینی، فحشاء و ابتذال نباشد.
د. برای مردان، آوازخوانی زن که با نازک و لطیف کردن صدا همراه است نباشد.
ج۲، مسئله ۴۰۳. همان طور که نواختن موسیقی لهوی و گوش دادن به آن جایز نیست، اجرت گرفتن بر نواختن موسیقی حرام، نیز حرام می‌باشد و گیرنده، مالک آن نمی‌شود و تعلیم و تعلّم آن نیز حرام است.
ج۲، مسئله ۴۰۴. اگر فرد در موردی، شک کند که آواز غنا است یا نه، یا موسیقی لهوی است یا غیر لهوی، برای کسی که تعریف غنا و لهو و موسیقی لهوی را می‌داند، شنیدن آن حرام نیست؛ ولی خلاف احتیاط می‌باشد.
ج۲، مسئله ۴۰۵. معیار حرام بودن موسیقی، همان طور که در مسائل قبل ذکر شد، تناسب آن با مجالس لهو می‌باشد.
بنابراین، اگر کسی بگوید: «این نوع موسیقی حالت خاصّی را در من ایجاد نمی‌کند» یا آنکه بگوید: «در من اثر ندارد»، این حرف او معیار حرام یا حلال بودن موسیقی نیست؛ البتّه گاه، ایجاد حالتی خاص در شخص، نشان می‌دهد که موسیقی با مجلس لهو تناسب دارد؛ ولی همیشه این طور نیست.
ج۲، مسئله ۴۰۶. همان طور که در مسائل قبل ذکر شد، گوش دادن به غنا و موسیقی مناسب با مجالس لهو حرام است؛[۳]
امّا اگر فرد به موسیقی حرام یا غنا گوش ندهد، ولی آن صدا به گوشش بخورد، مرتکب حرام نشده است. بنابراین، به گوش خوردن صدای موسیقی حرام یا غنا، به خودی خود حرام نیست و چنانچه برای آنکه بخواهد خود را از گوش فرا دادن به آن صدا باز دارد، لازم باشد مشغول امر دیگری مثل کتاب خواندن یا گفتن ذکر و مانند آن باشد، باید این کار را انجام دهد و وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر نیز با تحقّق شرایط آن واجب است.
ج۲، مسئله ۴۰۷. در اتوبوس‌ها، پارک‌ها، بازارها و سالن فرودگاه یا راه‌آهن، رستوران‌ها و یا سایر مراکز عمومی که ممکن است موسیقی مناسب با مجالس لهو پخش شود، رفت و آمد جایز است؛ ولی انسان بایـد از گوش دادن عمــدی به آن خودداری نمایـد و اگر آهنگ موسیقی بدون قصد و اختیار به گوش انسان بخورد، اشکال ندارد.
ج۲، مسئله ۴۰۸. شرکت در مجالس عروسی یا جشن‌هایی که در آن برنامه‌های موسیقی لهوی اجرا می‌‌‌گردد یا شامل امور حرام دیگری است، چنانچه فرد بداند یا بترسد که خودش به حرام خواهد افتاد، جایز نیست و واجب است فرد در صورت اطلاع یا حضور در چنین مجالسی، به وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر حسب شرایط آن عمل کند و گاه ممکن است ترک مجلس یا حاضر نشدن در آن، از مصادیق نهی از منکر باشد.
همچنین، در صورتی که احتمال اثر نمی‌دهد و مطمئن است که نهی از منکر بی‌تأثیر است، بنابر احتیاط واجب، لازم است کراهت و ناراحتی خود از گناه را به‌گونه‌ای اظهار نماید،[۴] بلکه اگر توانایی نهی از منکر ندارد و حضور او عرفاً موجب تأیید یا تشویق آنان بر گناه و امضای کار آنان محسوب می‌شود، حضور جایز نیست، هرچند صدای غنا و موسیقی لهوی را گوش نکند.
ج۲، مسئله ۴۰۹. یاد دادن و یاد گرفتن موسیقی لهوی و تشویق و تجلیل از کسانی که موسیقی لهوی می‌نوازند و همین طور، دعوت از گروه‌های مطرب و اُرکستر در مجالس عروسی یا جشن و غیر آن در صورتی که به نواختن موسیقی لهوی می‌پردازند، جایز نیست و ترویج باطل محسوب می‌شود.
ج۲، مسئله ۴۱۰. پخش آهنگ و موسیقی از رادیوها و تلویزیون‌های کشورهای اسلامی، نشانۀ شرعی بر حلال بودن آن نیست و معیار، تشخیص فرد مکلّف است.
بنابراین، اگر فرد موسیقی پخش شده را عرفاً مناسب با مجالس لهو می‌داند، گوش دادن به آن جایز نیست. همچنین، کسب مجوّز از نهادهای قانونی موجب حلال شدن موسیقی حرام نمی-شود.
ج۲، مسئله ۴۱۱. خرید، فروش، توزیع و تکثیر سی دی موسیقی لهوی یا آواز غنایی و همین طور ارسال آن از طریق فضای مجازی و غیر آن، که نوعی ترویج و اشاعۀ حرام (گوش دادن به صدای حرام) یا سبب ارتکاب آن یا ایجاد انگیزه برای ارتکاب این گناه توسط دیگران می‌شود، جایز نیست.
ج۲، مسئله ۴۱۲. خرید و فروش ابزار مخصوص موسیقی حرام، حرام است و معیار در آلات مخصوص موسیقی حرام، نظر عرف مردم است.
بنابراین، وسیله‌ای که کیفیّت ساخت آن به گونه‌ای است که معمولاً در نزد مردم ارزش و علّت نگهداری آن، استفاده در موسیقی حرام است، از آلات مخصوص موسیقی لهوی محسوب می‌شود، هرچند فرد آن را برای نواختن موسیقی حرام تهیّه نکرده باشد.
ج۲، مسئله ۴۱۳. دایره (دف) از آلات لهو است و دایره زدن – چه زنگ‌دار، چه بی‌زنگ – در مجالس عروسی و غیر آن جایز نیست؛
امّا زدن به وسایلی از قبیل سینی، قابلمه، تشت و… که از آلات لهو نیستند در مجالس عروسی و غیر آن، اگر به‌طور معمولی باشد به خودی خود جایز است؛ ولی اگر کیفیّت زدن به نحو خاصّی (ریتم‌دار) باشد که مناسب مجالس لهو است، اشکال دارد و احتیاط واجب در ترک آن است.
ج۲، مسئله ۴۱۴. آلات موسیقی که برای بازی بچّه‌ها و آرام کردن آنها فراهم شده، در صورتی که موسیقی حاصل از آنها همان موسیقی مناسب با مجالس لهو باشد، داد و ستد آنها جایز نیست و افراد بالغ و مکلّف نمی‌توانند از آنها برای نواختن موسیقی لهوی استفاده کنند یا به موسیقی لهوی آن گوش فرا دهند.
همین طور، بنابر احتیاط واجب بر کسی که سرپرستی و تربیت بچّۀ نابالغ بر عهدۀ اوست، لازم است او را از نواختن و گوش دادن به غنا و موسیقی لهوی باز دارد.
رقص
ج۲، مسئله ۴۱۵. رقصیدن زن در برابر مرد نامحرم و همین طور رقصیدن مرد در برابر زن نامحرم، حرام است؛
رقص زنان برای زنان یا رقص مردان برای مردان، همین طور رقصیدن زن در برابر مرد مَحرم و نیز رقص مرد در برابر زن مَحرم، محلّ اشکال می‌باشد و احتیاط واجب در ترک این موارد است، هرچند معرض فساد نبوده و همراه با عمل حرام دیگری همچون نواختن یا پخش موسیقی لهوی یا اختلاط زن و مرد نباشد.
ج۲، مسئله ۴۱۶. رقص زن برای شوهرش به تنهایی در جایی که دیگری نباشد و توأم با امر حرام دیگری نباشد، جایز است؛ امّا رقص شوهر برای زن بنابر احتیاط واجب جایز نیست.
ج۲، مسئله ۴۱۷. آموزش رقّاصی بنابر احتیاط واجب، مطلقاً جایز نیست.
مسعّدة بن زیاد می‌گوید نزد حضرت امام صادق(علیه السلام) بودم. مردی عرض کرد: «پدر و مادرم فدایتان، در جایی هستم که همسایگان من کنیزکان خواننده دارند که با عود (یکی از ابزار موسیقی شبیه تار) می‌نوازند، من هنگامی که برای تخلّی به دستشویی می‌روم، گاهی می‌شود که برای شنیدن آن نشستن خود را طول می‌دهم. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: این کار را نکن. آن مرد عرض کرد: به خدا سوگند من چیزی (آواز و آهنگ) می‌شنوم، ولی خود به آن مجلس نمی‌روم.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: تو را به خدا آیا نشنیده‌ای که خداوند متعال فرموده است: «إنّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤادَ کُلُّ اُولٰئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً»، (سورۀ اسراء، آیۀ ۳۶)، یعنی همانا گوش و چشم و دل، همۀ آنها مسؤول هستند (در برابر کاری که انجام داده‌اند).
عرض کرد: به خدا قسم، گویا هرگز این آیه از کتاب خدا را نه از عربی و نه از عجمی نشنیده‌ام، البتّه بعد از این به آن کار بازگشت نخواهم کرد و استغفار می‌کنم.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: برو غسل کن و نماز بخوان هر مقدار که می‌توانی، همانا گناه بزرگی را مرتکب می‌شدی، چه بسیار حال تو بد بود اگر با همین حال از دنیا می‌رفتی؛ خدا را حمد و سپاس کن و از هر آنچه در نزد پروردگار مکروه است درخواست توبه نما، زیرا خداوند متعال جز کارهای قبیح و زشت را مکروه و بد نمی‌شمارد و کار قبیح و ناشایست را برای اهلش واگذار، همانا هر کاری اهلی دارد». وسائل الشیعه، ج۳، ابواب الأغسال المسنونة، باب۱۸، ص۳۳۱، ح۱.
در حدیث نقل شده است که امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «خانه‌ای که در آن غنا باشد: ۱. ایمن از مرگ و مصیبت ناگوار و ناگهانی نیست؛ ۲. دعا در آن مستجاب نمی‌شود؛ ۳. فرشتگان وارد آن نمی‌شوند». همان، ج۱۷، کتاب التجارة، ابواب مایکتسب به، باب۹۹، ص۳۰۳، ح۱.
از امام صــادق(علیه السلام) روایــت شــده که فرمودنــد: «غنا موجب نفاق و فقر می‌شود». همان، ص۳۰۹، ح۲۳.
در حدیث دیگر نقل شده است شخصی از امام صادق(علیه السلام) پرسید: «مردمان پست و فرومایه چه کسانی هستند؟ آن حضرت(علیه السلام) فرمودند: آنان که شراب می‌نوشند و طنبور می نوازند». همان، باب ۱۰۰، ص۳۱۴ و ۳۱۵، ح۱۱.
در روایت نقل شده که رسول‌خداˆ فرمودند: «… کسی که به لهو گوش فرا دهد (در روز قیامت)، سُرب مذاب در گوشش ریخته می‌شود». مستدرک الوسائل، ج۱۳، ابواب ما یکتسب به، باب ۸۰، ص۲۲۱ و ۲۲۲، ح۱۵۱۸۵.
در حدیث نقل شده که خداوند متعال در قیامت می‌فرماید: «ای فرشتگانی که به حمد و ثنای من مشغول هستید، صدایتان را به گوش کسانی‌که در دنیا گوش و زبان خود را از غنا باز داشته‌اند، برسانید». همان، باب۷۸، ص۲۱۴، ح۱۵۱۵۱
[۲] . از جمله موارد آن، آهنگ‌های تند و طرب‌‌آور شبکه‌های تلویزیونی و موسیقی مناسب با مجالس فساد، رقص، عیش و نوش، پارتی‌های شبانه و مجالس عروسی گناه می‌باشد
[۳] . با توضیحی که در مسائل قبل ذکر شد.
[۴] . بنابراین، اگر رفتن او با ابراز کراهت و انزجار از ارتکاب حرام منافات داشته باشد، بنابر احتیاط واجب نباید به آن مجلس برود