زکات شتر، گاو و گوسفند

[۹۳۲] [۹۳۳] [۹۳۴] [۹۳۵] [۹۳۶] [۹۳۷] [۹۳۸] [۹۳۹] [۹۴۰] [۹۴۱] [۹۴۲] [۹۴۳] [۹۴۴] [۹۴۵] [۹۴۶] [۹۴۷] [۹۴۸] [۹۴۹] [۹۵۰] [۹۵۱] [۹۵۲] [۹۵۳] [۹۵۴] [۹۵۵] [۹۵۶] [۹۵۷] [۹۵۸] [۹۵۹]

کسی که مالک «شتر» یا «گاو» یا «گوسفند» می‌باشد، در صورت دارا بودن شرایط عمومی که قبلاً ذکر شد و شرایط اختصاصی که خواهد آمد، باید زکات شتر یا گاو یا گوسفند خویش را بپردازد.

شرایط اختصاصی تعلّق زکات به شتر، گاو و گوسفند

شرط اوّل: مالک بتواند در اموال مذکور عرفاً تصرّف داشته باشد

ج۲، مسئله ۹۳۲. اگر مالک شتر یا گاو یا گوسفند، به سبب عاملی برای مدّت قابل توجّهی نتواند در مالش تصرّف نماید، مثل آنکه مالش به سرقت رفته یا غصب شده یا گم شده ‌باشد، آن مال زکات ندارد.

شرط دوم: حیوانات مذکور در تمام سال از چراگاه‌های طبیعی واقع در دشت، بیابان و مانند آن، چرا نمایند^[۱]

ج۲، مسئله ۹۳۳. شتر، گاو و گوسفندانی که در طول سال از چراگاه‌های طبیعی استفاده می‌‌کنند، زکاتشان واجب است و فرق ندارد علف و گیاهی که حیوان از آن چرا می‌کند، بدون مالک باشد یا دارای مالک باشد، علف مذکور خشک باشد یا تازه.

بنابراین، اگر فرد مالک زمینی باشد که دارای علف‌ها و گیاهان خودرو است و گوسفندانش در طول سال در آن چرا می‌کنند، در صورت جمع بودن سایر شرایط، باید زکات آنها را بپردازد.

ج۲، مسئله ۹۳۴. اگر شتر یا گاو یا گوسفند در تمام سال یا مقداری از آن، از علف چیده شده یا زراعتی که کاشته شده تغذیه نماید، زکات ندارد و فرق ندارد علف یا زراعت، مال مالک حیوانات باشد یا فرد دیگر، غصبی باشد یا مباح و نیز فرقی ندارد چریدن حیوان به اختیار صاحب حیوان باشد یا از روی ناچاری.

ج۲، مسئله ۹۳۵. اگر شتر یا گاو یا گوسفند در تمام سال، مقدار کمی از علف چیده شده بخورد یا مقدار اندکی از زارعت مزرعه تغذیه نماید، به‌طوری که عرفاً بگویند: «در تمام سال از علف بیابان و مانند آن، چرا نموده یا چرا می‌کند»، پرداخت زکات آن واجب می‌باشد و میزان در تشخیص امر مذکور عرفی است و بر عهدۀ خود مکلّف می‌باشد.

ج۲، مسئله ۹۳۶. اگر برای چراندن شتر، گاو و گوسفند در مراتع و چراگاه‌های طبیعی واقع در دشت یا بیابان و مانند آن، فرد را مجبور نمایند تا پول یا مالی را به ناحقّ بپردازد، باز هم به حیوانات مذکور عرفاً «سائمه» گفته می‌شود و باید زکات آنها را در صورت جمع بودن سایر شرایط بپردازد.

ج۲، مسئله ۹۳۷. اگر انسان برای شتر، گاو و گوسفند خود چراگاهی را که کسی نکاشته، خریداری نماید یا اجاره کند، بنابر احتیاط، واجب است زکات آنها را بپردازد.^[۲]

شرط سوم: فرد یک سال زکاتی – با وجود سایر شرایط عمومی و اختصاصی – مالک حیوانات مذکور باشد

ج۲، مسئله ۹۳۸. زکات شتر، گاو و گوسفند در صورتی واجب می‏شود که انسان یازده ماه تمام، مالک حیوانات مذکور باشد و سایر شرایط عمومی یا اختصاصی زکات نیز در طول این مدّت جمع باشد.

بنابراین، اگر چهارپایان مذکور در بین یازده ماه، از ملک فرد خارج شوند، مثل اینکه آنها را بفروشد یا تعداد آنها از نصاب اوّل زکات آن حیوان کمتر شود، زکات بر او واجب نیست؛ امّا از بین رفتن بعضی از شرایط، بعد از تمام شدن ماه یازدهم و پس از ورود به ماه دوازدهم، اثری ندارد و زکات به حیوانات مذکور تعلّق گرفته و واجب است پرداخت شود.

ج۲، مسئله ۹۳۹. اگر فرد پیش از تمام شدن ماه یازدهم، گاو و گوسفند و شتری را که دارد با حیوانی از جنس خودش یا غیر جنس خودش عوض کند و این کار به قصد فرار از زکات نباشد، در این صورت، زکات بر او واجب نیست؛

امّا اگر این تعویض برای فرار از زکات انجام می‌شود، مثلاً به قصد فرار از زکات، ۵۰ گوسفند بدهد و ۵۰ گوسفند دیگر بگیرد، در صورتی که هر دو مورد، یک نوع منفعت داشته باشند،^[۳] مثلاً هر دو گوسفند شیرده باشند و سایر شرایط تعلّق زکات هم تا تمام شدن ماه یازدهم باقی بماند، احتیاط لازم آن است که زکات آنها را بدهد.

شرط چهارم: تعداد حیوانات مذکور، به حدّ نصاب برسد

ج۲، مسئله ۹۴۰. «شتر» دوازده نصاب دارد:

اوّل: «۵» شتر و زکات آن یک گوسفند است و تا تعداد شترها به این مقدار نرسد، زکات ندارد.

دوّم: «۱۰» شتر و زکات آن «۲» گوسفند است.

سوّم: «۱۵» شتر و زکات آن «۳» گوسفند است.

چهارم: «۲۰» شتر و زکات آن «۴» گوسفند است.

پنجم: «۲۵» شتر و زکات آن «۵» گوسفند است.

ششم: «۲۶» شتر و زکات آن یک شتری است که داخل سال دوّم^[۴] شده باشد.

هفتم: «۳۶» شتر و زکات آن یک شتری است که داخل سال سوّم شده باشد.

هشتم: «۴۶» شتر و زکات آن یک شتری اسـت که داخل سال چهارم شــده باشد.

نهم: «۶۱» شتر و زکات آن یک شتری است که داخل سال پنجم شده باشد.

دهم: «۷۶» شتر و زکات آن «۲» شتری است که داخل سال سوّم شده باشند.

یازدهم: «۹۱» شتر و زکات آن «۲»شتری است که داخل سال چهارم شده باشــند.

دوازدهم: «۱۲۱» شتر و بالاتر از آن است که باید یا برای هر «۴۰» شتر، یک شتری بدهد که داخل سال سوّم شده باشد و یا برای هر «۵۰» شتر یک شتری بدهد که داخل سال چهارم شده باشد و یا با «۴۰» و «۵۰»، هر دو حساب کند و در بعضی موارد هم مخیّر است که با «۴۰» یا «۵۰» حساب کند مانند «۲۰۰»، ولی در هر صورت، باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند یا اگر چیزی باقی می‌ماند، از «۹» شتر بیشتر نباشد؛ مثلاً اگر «۱۴۰» شتر دارد، باید برای «۱۰۰» شتر، «۲» شتری که داخل سال چهارم شده و برای «۴۰» شتر، یک شتری که داخل سال سوّم شده، بدهد.

ج۲، مسئله ۹۴۱. زکات ما بین دو نصاب واجب نیست، پس اگر تعداد شترهایی که دارد از نصاب اوّل که «۵» است بگذرد، تا به نصاب دوّم که «۱۰» است نرسیده باشد، فقط باید زکات «۵» شتر آن را بدهد و حکم در نصاب‌های بعد نیز همین طور است.

ج۲، مسئله ۹۴۲. «گاو» دو نصاب دارد:

نصاب اول: «۳۰» تا است که زکات آن یک گوساله‏ که داخل سال دوّم شده می‌باشد و احتیاط واجب است که آن گوساله نر باشد و تا تعداد گاوها به «۳۰» نرسیده، زکات واجب نیست.

نصاب دوم: «۴۰» است و زکات آن یک گوسالۀ ماده‏ای است که داخل سال سوّم شده باشد و زکات ما بین «۳۰» و «۴۰» واجب نیست، مثلاً کسی که «۳۹» گاو دارد، فقط باید زکات «۳۰» گاو را بدهد.

نیز اگر از «۴۰» گاو زیادتر داشته باشد، تا به «۶۰» نرسیده، فقط باید زکات «۴۰» گاو را بدهد و بعد از آنکه به «۶۰» رسید چون دو برابر نصاب اوّل را دارد، باید دو گوساله‏ای که داخل سال دوّم شده بدهد.

همچنین، هر چه بالا رود، باید یا بر اساس عدد «۳۰» یا «۴۰»، یا هر دو حساب کند و زکات آن را به دستوری که گفته شد بدهد؛ ولی باید طوری حساب کند که چیزی باقی نماند، یا اگر چیزی باقی می‌ماند از «۹» تا بیشتر نباشد، مثلاً اگر «۷۰» گاو دارد، باید با «۳۰» و «۴۰» حساب کند، چون اگر فقط بر اساس عدد «۳۰» حساب کند، «۱۰» گاو زکات نداده می‌ماند، و در بعضی موارد مانند «۱۲۰»، مخیّر است.

ج۲، مسئله ۹۴۳. «گوسفند» ۵ نصاب دارد:

• اول: «۴۰» عدد است و زکات آن یک گوسفند است و تا تعداد گوسفندان به عدد «۴۰» نرسیده است، زکات ندارد.
• دوم: «۱۲۱» است و زکات آن «۲» گوسفند می‌باشد.
• سوم: «۲۰۱» است و زکات آن «۳» گوسفند می‌باشد.
• چهارم: «۳۰۱» است و زکات آن «۴» گوسفند می‌باشد.
• پنجم: «۴۰۰» و بالاتر از آن است که باید برای هر «۱۰۰» گوسفند یک گوسفند بدهد.

ج۲، مسئله ۹۴۴. زکات ما بین دو نصاب واجب نیست، پس اگر تعداد گوسفندهای کسی از نصاب اوّل که «۴۰» است بیشتر باشد، تا به نصاب دوّم که «۱۲۱» است نرسیده باشد، فقط باید زکات «۴۰» گوسفند را بدهد و زیادی آن زکات ندارد و حکم در نصاب‌های بعد نیز همین طور است.

ج۲، مسئله ۹۴۵. برای واجب شدن زکات حیوانات، در مورد زکات «شتر»، شتر عربی و غیر عربی، در مورد زکات «گاو»، گاو و گاومیش و در مورد زکات «گوسفند»، گوسفند و بز و میش و شیشک، یک جنس محسوب می‌شود و نر یا ماده بودن حیوانات هم فرقی ندارد.

احکام دیگر مربوط به زکات شتر، گاو و گوسفند

شراکت چند نفر در چهارپایان زکوی

ج۲، مسئله ۹۴۶. اگر چند نفر با هم در شتران یا گاوها یا گوسفندان شریک باشند، هر کدام آنان که سهمش به نصاب اوّل مربوط به آن حیوان رسیده باشد، باید زکات بدهد و بر کسی که سهم او کمتر از نصاب اوّل است، زکات واجب نیست.

زمان پرداخت زکات شتر، گاو و گوسفند

ج۲، مسئله ۹۴۷. فرد باید زکات شتر، گاو و گوسفند را بعد از تمام شدن ماه یازدهم، به فقیر بدهد، یا از مال خود جدا نماید و حکم تأخیر در پرداخت زکات در مسألۀ «۱۰۱۴» خواهد آمد.

برخی از اوصاف شتر، گاو یا گوسفندی که به عنوان زکات پرداخت می‌شود

ج۲، مسئله ۹۴۸. شتری که به عنوان زکات داده می‌شود باید ماده باشد؛ ولی اگر فرد در مورد نصاب ششم، در بین شترانش، شتر مادۀ دو ساله نداشته باشد، شتر نر سه ساله کافی است و اگر آن را هم نداشته باشد، در خرید هر کدام مخیّر است.

ج۲، مسئله ۹۴۹. گوسفندی که به عنوان زکات شتران یا زکات گوسفندان پرداخت می‌شود، بنابر احتیاط واجب، باید حدّاقل داخل سال دوّم شده باشد و بزی که به عنوان زکات آنها پرداخت می‌شود، بنابر احتیاط واجب باید داخل سال سوّم شده باشد.

ج۲، مسئله ۹۵۰. گوسفندی را که فرد بابت زکات می‌دهد، اگر قیمتش مختصری از گوسفندهای دیگر او کمتر باشد، اشکال ندارد؛ ولی بهتر است گوسفندی را که قیمت آن از تمام گوسفندهایش بیشتر است بدهد و حکم در مورد گاو و شتر نیز همین طور است.

ج۲، مسئله ۹۵۱. کسی که دارای گوسفند می‌باشد، اگر تمام نصاب از گوسفندان ماده باشد، می-تواند زکات را با گوسفند نر بپردازد، و اگر تمام نصاب از گوسفندان نر باشد، می‌تواند زکات را با گوسفند ماده بپردازد.

همین طور، چنانچه تمام نصاب گوسفند باشد، جایز است زکات آنها را بز بپردازد و اگر تمام نصاب بز باشد، جایز است زکات آنها را گوسفند بپردازد.

این حکم، در مورد گاو و گاو میش و در مورد شتر عربی و غیر عربی نیز جاری می‌باشد.

ج۲، مسئله ۹۵۳. اگر فرد دارای گاو یا گوسفند یا شترانی باشد که مریض و معیوب هستند، این امر موجب ساقط شدن زکات نمی‌شود و باید زکات آنها را بپردازد.

ج۲، مسئله ۹۵۳. اگر فرد دارای گاو یا گوسفند یا شترانی باشد که همه مریض یا معیوب یا پیر هستند، می‌تواند زکات را از خود آنها بدهد؛

ولی اگر همه سالم و بی‌عیب و جوان باشند، نمی‌تواند زکات آنها را از آن حیوانی که مریض یا معیوب یا پیر است بدهد، بلکه اگر بعضی از آنها سالم و بعضی مریض و دسته‏ای معیوب و دستۀ دیگر بی‌عیب و تعدادی پیر و تعدادی جوان باشند، احتیاط واجب آن است که برای زکات آنها، حیوان سالم و بی‌عیب و جوان بدهد.

پرداخت زکات شتر، گاو و گوسفند از غیر نصاب یا با پول

ج۲، مسئله ۹۵۴. لازم نیست انسان، زکات شترهایی که به حدّ نصاب رسیده را از خود نصاب بدهد، بلکه اگر شتر دیگری بدهد کافی است و این حکم، در گاو و گوسفند نیز جاری است.

بنابراین، مالک در پرداخت زکات از نصاب و غیر آن، مخیّر می‌باشد؛ بلکه جایز است مطابق قیمت شتر یا گاو یا گوسفندی که باید بابت زکات بپردازد، پول بدهد، هرچند پرداخت زکات از خود نصابی که به آن زکات تعلّق گرفته بهتر و مطابق با احتیاط مستحب است و پرداخت اجناس دیگر به جز پول بابت قیمت، بنابر احتیاط واجب کافی نیست.

ج۲، مسئله ۹۵۵. اگر فرد بخواهد زکات شتر یا گاو یا گوسفند را با پول بپردازد، معیار در قیمت، قیمت روز ادا و پرداخت زکات می‌باشد، نه قیمت وقت تعلّق زکات به حیوانات مذکور.

همچنین، چنانچه شهری که زکات در آن پرداخت می‌شود، غیر شهری باشد که زکات در آن به حیوانات تعلّق گرفته است، ملاک در قیمت گذاری، قیمت شهری می‌باشد که زکات در آن پرداخت می‌شود، نه قیمت شهری که زکات در آن واجب شده است.

زکات داشتن مجدّد چهارپایانی که زکات آنها پرداخت شده است

ج۲، مسئله ۹۵۶. کسی که باید زکات گاو، گوسفند و شتر را بدهد، تا زمانی که تعداد آنها از مقدار نصاب اوّل کمتر نشده است، باید هر سال زکات بپردازد. بنابراین، چنانچه زکات آنها را از مال دیگرش بدهد، تا وقتی شمارۀ آنها از نصاب کم نشده و سایر شرایط ثبوت زکات نیز جمع باشد، همه ساله باید زکات را بدهد؛ امّا اگر از خود آنها بدهد و از نصاب اول کمتر شوند، زکات بر او واجب نیست؛

مثلاً کسی که «۴۰» گوسفند دارد، اگر از مال دیگرش زکات آنها را بدهد، تا وقتی که گوسفندهای او از «۴۰» کم نشده، همه ساله باید یک گوسفند بدهد و اگر از خود آنها بدهد، تا وقتی به «۴۰» نرسیده، زکات بر او واجب نیست.

مواردی که در تعلّق زکات به شتر یا گاو یا گوسفند شرط نیست

ج۲، مسئله ۹۵۷. اگر مالک شتر، گاو و گوسفند، بچۀ نابالغ یا فرد مجنون یا سفیه باشد، با وجود سایر شرایط ثبوت زکات، به این اموال زکات تعلّق می‌گیرد و بر ولیّ شرعی بچۀ نابالغ یا فرد مجنون یا سفیه، واجب است زکات را از مال او پرداخت نماید.

همچنین، اگر صاحب آن حیوانات در تمام سال یا مقداری از آن، مست یا بیهوش شود، زکات از او ساقط نمی‌شود.

ج۲، مسئله ۹۵۸. مشهور فرموده‌اند: «در تعلّق زکات به شتر، گاو و گوسفند شرط است حیوانات مذکور، بیکار باشند، یعنی از جمله چهارپایانی باشند که در کارهایی مانند آبیاری، شخم زدن و مانند آن به کار گرفته نمی‌شوند»؛

امّا این حکم محلّ اشکال است و بنابر‌ احتیاط واجب، به چهارپایان مذکور که در کارهایی مانند آبیاری، شخم زدن، کوبیدن خرمن، حمل و نقل بار و مانند آن، به کار گرفته می‌شوند و بیکار محسوب نمی‌شوند، زکات تعلّق می‌گیرد؛

البتّه اگر عرفاً صدق کند که چهار پایان مذکور بیکارند، پرداخت زکات آنها بنابر فتویٰ واجب است.

ج۲، مسئله ۹۵۹. برای تعلّق زکات به شتر یا گاو یا گوسفند، شرط نیست این چهارپایان در یک مکان باشند.

بنابراین، اگر شخصی دارای گوسفندانی می‌باشد که در چند روستا پراکنده هستند و گوسفندان هر مکان به تنهایی به حدّ نصاب نمی‌رسند، ولی مجموع گوسفندان چند مکان به حدّ نصاب می‌رسند، در صورتی که سایر شرایط تعلّق زکات نیز فراهم باشد، واجب است فرد زکات مجموع آنها را بپردازد.