شرایط وجوب زکات فطره

[۱۰۳۴] [۱۰۳۵] [۱۰۳۶] [۱۰۳۷] [۱۰۳۸] [۱۰۳۹] [۱۰۴۰] [۱۰۴۱] [۱۰۴۲] [۱۰۴۳] [۱۰۴۴] [۱۰۴۵] [۱۰۴۶] [۱۰۴۷] [۱۰۴۸] [۱۰۴۹] [۱۰۵۰] [۱۰۵۱] [۱۰۵۲] [۱۰۵۳] [۱۰۵۴]

شرایط واجب شدن زکات فطره (فطریه)

ج۲، مسئله ۱۰۳۴. بر مکلّفی که در هنگام غروب شب عید فطر،^[۱] شرایط ذیل را دارا ‌باشد، پرداخت زکات فطرۀ خود و کسانی که عرفاً نان‌خور او در شب عید فطر محسوب می‌شوند،^[۲] واجب است:

۱. بالغ باشد؛ ۲. عاقل باشد؛ ۳. بیهوش نباشد؛ ۴. فقیر نباشد؛ ۵. بنده و عبد نباشد.

این حکم، در مورد کسانی که بعد از غروب شب عید فطر تا قبل از ظهر روز عید فطر نان‌خور وی شده‌اند، بنابر احتیاط واجب می‌باشد، یعنی احتیاط واجب آن است که زکات فطرۀ آنان را بپردازد.^[۳]

ج۲، مسئله ۱۰۳۵. اگر پیش از غروب شب عید فطر، شرایط وجوب برای فرد فراهم شود، مثل آنکه بچّه، بالغ شود یا دیوانه، عاقل گردد یا فقیر، غنیّ شود، در صورتی که سایر شرایط واجب شدن فطریّه را دارا باشد، باید زکات فطره را بپردازد. همین طور، بنابر احتیاط واجب اگر این شرایط در فاصلۀ بین غروب شب عید فطر تا ظهر روز عید حاصل شود؛

امّا اگر شرایط مذکور بعد از ظهر روز عید پدید آید، پرداخت زکات فطره بر او واجب نیست.

پرداخت زکات فطره بر فقیر واجب نیست

ج۲، مسئله ۱۰۳۶. کسی که فقیر^[۴] است، پرداخت زکات فطره بر او واجب نیست. بنابراین، شخصی که مخارج سال خود و خانواده‌اش را ندارد و شغلی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و خانواده‌اش را از آن تأمین نماید، پرداخت زکات فطره بر او واجب نمی‌باشد.

حکم زکات فطره فرد غنیّ که نانخور شخص فقیر شده است

ج۲، مسئله ۱۰۳۷. اگر فرد غنیّ، نان خور شخصی که فقیر است باشد، بر فقیر مذکور پرداخت زکات فطره واجب نیست و چنانچه فرد غنیّ دارای شرایط وجوب زکات فطره باشد، بر خود او، پرداخت زکات فطره لازم می‌شود.

شایان ذکر است، اگر فقیر مذکور آن را از طرف خودش بپردازد، بنابر احتیاط واجب کافی نبوده و باید دوباره آن را بپردازد.^[۵]

وظیفه فردی که نان‌خور شخصی است که زکات فطره نمی‌پردازد

ج۲، مسئله ۱۰۳۸. کسی که شخص دیگری باید فطریّۀ او را بدهد، واجب نیست فطریۀ خود را بدهد، ولی اگر آن شخص فطریۀ وی را عمداً یا از روی فراموشی ندهد، چنانچه شرایط واجب شدن زکات فطره وجود داشته باشد،^[۶] بر خود انسان، بنابر احتیاط، واجب می‌شود فطریّۀ خویش را بپردازد.

در وجوب زکات فطره اسلام یا ایمان شرط نیست

ج۲، مسئله ۱۰۳۹. در وجوب زکات فطره، مسلمان بودن شرط نیست و بر کافر نیز پرداخت آن واجب است؛ امّا چنانچه کافر بعد از غروب شب عید فطر، مسلمان شود، زکات فطره از او ساقط می‌شود و بر وی، پرداخت زکات فطره واجب نیست؛

ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از غروب شب عید فطر، شیعه شود، فطریّه از او ساقط نمی‌شود و باید آن را بپردازد.

قصد قربت در زکات فطره

ج۲، مسئله ۱۰۴۰. انسان باید زکات فطره را به قصد قربت، یعنی برای تذلّل و اظهار بندگی در پیشگاه خداوند متعال و با اخلاص بدهد و موقعی که آن را می‌دهد نیّت دادن فطریّه نماید؛

البتّه اگر بدون قصد قربت یا بدون رعایت اخلاص، فطریّه بپردازد کافی است و زکات فطره محسوب می‌شود، هرچند به علّت نداشتن قصد قربت یا عدم رعایت اخلاص، گناهکار است.

احکام کسانی که پرداخت فطریّه‌شان بر انسان واجب است

ج۲، مسئله ۱۰۴۱. فردی که هنگام غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل باشد و بیهوش و فقیر و برده نباشد، باید فطریّۀ خودش و کسانی را که در غروب شب عید فطر نان‌‌خور او محسوب می‌شوند، پرداخت کند؛

چه اینکه آن افراد کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن نفقه و خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر ساکن باشند.

زکات فطرۀ مهمان

ج۲، مسئله ۱۰۴۲. فطریّۀ مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر وارد بر میزبان شده و نان‌خور وی – هرچند موقّتاً – محسوب می‌شود، بر میزبان واجب است، ‌مانند مهمانی که قبل از غروب آفتاب وارد منزل میزبان شده و شب نیز در منزل او می‌ماند و میزبان هم امکانات رفاهی لازم را برایش فراهم نموده و عهده‌دار مخارج او شده است، هرچند مهمان چیزی نخورد یا با غذای خودش افطار نماید؛

امّا به مهمانی که تنها برای افطاری دعوت شده و شب نمی‌ماند، نان‌خور صدق نمی‌کند و زکات فطره‌اش بر عهدۀ میزبان نیست.

ج۲، مسئله ۱۰۴۳. فطریّۀ مهمانی که بعد از غروب آفتاب در شب عید فطر یا قبل از ظهر روز عید وارد بر میزبان می‌شود، در صورتی که نان‌خور او محسوب نشود، بر میزبان واجب نیست؛

امّا اگر نان‌خور او حساب شود، بنابر احتیاط واجب مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود مانند این که یکی با اجازه دیگری فطریه را بدهد.^[۷]

زکات فطرۀ کارگر و اجیر

ج۲، مسئله ۱۰۴۴. در هتل‌ها، مهمان‌خانه‌ها، رستوران‌ها و مانند آنها معمول و متعارف است کارکنانی که اجیر کارفرما می‌باشند، از غذای تهیّه شده توسط کارفرما، استفاده می‌کنند؛

در این موارد، چنانچه غذای اجیر به عنوان حقوق یا به عنوان شرط ضمن عقد، بر عهدۀ کارفرما نباشد و کارفرما غذای اجیر را ارفاقاً بپردازد، به‌طوری که اجیر نان‌خور کارفرما محسوب شود، کارفرما باید فطریّۀ او را بدهد.

امّا چنانچه غذای اجیر جزء حقوق (حقّ الزحمه) او محسوب شود، یا آنکه در ضمن عقد اجاره، اجیر با کارفرما شرط نماید که کارفرما علاوه بر پرداخت اجرت، باید غذای روزانۀ او را نیز بدهد، صدق نان‌خور بودن اجیر نسبت به کارفرما، محلّ اشکال است. بنابراین، رعایت مقتضای احتیاط نظیر آنچه در مسألۀ «۱۰۴۳» ذکر شد ترک نشود؛ مانند اینکه اجیر با اجازۀ کارفرما فطریّۀ خود را بدهد یا اینکه کارفرما با اجازۀ اجیر فطریّۀ وی را بپردازد.

زکات فطرۀ سربازان و زندانی‌‌ها

ج۲، مسئله ۱۰۴۵. زکات فطرۀ سربازانی که در خدمت سربازی هستند یا افرادی که زندانی هستند و دولت مخارج آنان را تأمین می‌کند، بر عهدۀ دولت نیست و در صورت وجود شرایط بر خودشان واجب است.

زکات فطرۀ بچّه شیر خوار

ج۲، مسئله ۱۰۴۶. فطریّۀ طفلی که از مادر یا دایه شیر می‌خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می‌دهد؛ ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از اموال طفل برمی‌دارد، فطریۀ طفل بر کسی واجب نیست.

زکات فطرۀ حمل (جنین)

ج۲، مسئله ۱۰۴۷. جنینی که در رحم مادر قرار دارد، زکات فطره ندارد، مگر آنکه قبل از غروب آفتاب متولّد شود و نان‌خور محسوب شود که در این صورت، زکات فطره‌اش واجب است؛

امّا اگر بعد از غروب آفتاب در شب عید فطر متولّد شود و نان‌خور به حساب آید، بنابر احتیاط لازم، باید زکات فطرۀ او پرداخته شود و اگر نوزاد متولّد شده، نان‌خور کسی نباشد، مثل اینکه اموالی به نوزاد ارث رسیده و نفقاتش از همان اموال تأمین می‌شود، فطریّۀ طفل بر کسی واجب نیست.

زکات فطرۀ همسر

ج۲، مسئله ۱۰۴۸. اگر فرد پیش از غروب شب عید فطر با زنی ازدواج کند، اگر آن زن نان‌خور او شمرده شود باید فطریّۀ او را بدهد و اگر آن زن نان‌خور فرد دیگری مثل پدرش باشد، فطریّۀ وی بر شوهرش واجب نیست و بر همان شخص دیگر واجب می‌باشد و اگر زن، نان‌خور کسی نباشد، فطریّه‌اش با دارا بودن شرایط، بر خودش واجب است.

همچنین، اگر فرد بعد از غروب آفتاب، در شب عید فطر با زنی ازدواج کند و آن زن نان‌خور او شمرده شود، بنابر احتیاط واجب، رعایت مقتضای احتیاط نظیر آنچه در مسألۀ «۱۰۴۳» ذکر شد، ترک نشود.

زکات فطرۀ کسی که فوت شده است

ج۲، مسئله ۱۰۴۹. اگر فرد پیش از غروب شب عید فطر بمیرد، واجب نیست فطریۀ او و خانواده‌اش را از مال او بدهند،^[۸] ولی اگر بعد از غروب بمیرد، مشهور فرموده‌اند: «باید فطریۀ او و خانواده‌اش را از مال او بدهند»؛

ولی این حکم، خالی از اشکال نیست و مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود.

نان‌خور فرد دیگر شدن

ج۲، مسئله ۱۰۵۰. اگر انسان نان‌خور کسی باشد و پیش از غروب شب عید فطر، نان‌خور فرد دیگری شود، فطریّۀ او بر کسی که فعلاً نان‌خور او شده، واجب است؛ مثلاً اگر دختر پیش از غروب آفتاب شب عید به خانۀ شوهر برود، باید شوهرش فطریّۀ او را بدهد.

زکات فطرۀ فردی که نان‌‌خور دو نفر است

ج۲، مسئله ۱۰۵۱. اگر شخصی نان‌خور دو نفر باشد، زکات فطرۀ او بر هر دو نفر به گونه‌ای که بین آن دو تقسیم شود، واجب است؛

البتّه، در صورتی که یکی از آن دو نفر، فقیر باشد، سهم فطریّه از او ساقط است، ولی بنابر احتیاط واجب، سهم فطریه از شخص دیگر ساقط نمی‌شود و باید سهم خویش از فطریه را بپردازد؛

امّا چنانچه هر دو نفر، فقیر باشند، فطریّه از هر دو نفر ساقط است و در این صورت، زکات فطره با فراهم بودن شرایط بر خود فرد واجب می‌شود.

موارد مشکوک در صدق نان‌‌خور بودن

ج۲، مسئله ۱۰۵۲. در موارد مشکوک که معلوم نیست، مثلاً زکات فطره بر عهدۀ میزبان است یا مهمان، چنانچه یکی از آن دو با اجازۀ دیگری زکات فطره را به نیّت کسی که واقعاً زکات فطره بر عهدۀ اوست بدهد، کافی است و بر دیگری پرداخت مجدّد زکات فطره لازم نیست.

وکیل گرفتن برای پرداخت زکات فطره

ج۲، مسئله ۱۰۵۳. اگر فرد کسی را که نان‌خور اوست و در شهر دیگری می‌باشد، وکیل کند که از مال آن فرد، فطریّۀ واجب بر وی را بدهد، چنانچه یقین یا اطمینان داشته باشد که فطریّه را می‌دهد، لازم نیست خودش فطریّه را بپردازد.

پرداخت فطریّۀ دیگری

ج۲، مسئله ۱۰۵۴. اگر کسی که فطریّۀ او بر دیگری واجب است، خودش فطریّه را بدهد، از کسی که فطریّه بر او واجب شده، ساقط نمی‌شود؛ ولی اگر از طرف کسی که فطریّه بر او واجب شده با اجازۀ او بدهد، کفایت می‌کند.