[۵۷۹] [۵۸۰] [۵۸۱] [۵۸۲] [۵۸۳] [۵۸۴] [۵۸۵] [۵۸۶] [۵۸۷] [۵۸۸] [۵۸۹] [۵۹۰] [۵۹۱] [۵۹۲] [۵۹۳] [۵۹۴] [۵۹۵] [۵۹۶] [۵۹۷] [۵۹۸] [۵۹۹] [۶۰۰] [۶۰۱] [۶۰۲] [۶۰۳] [۶۰۴] [۶۰۵]
تعریف عدّه
ج۴، مسئله ۵۷۹ . «عدّه» مدّتى است که زن پس از جدایى از شوهر یا کسى که اشتباهاً با او نزدیکى کرده، باید منتظر بماند و در این مدّت نمی‌تواند با شخص دیگری ازدواج نماید؛ چه اینکه علّت جدایى، طلاق باشد، یا غیر آن از مواردی که در مسألۀ بعد ذکر میشود؛
عدّه، احکام دیگری نیز دارد که در مباحث بعد خواهد آمد.
مواردی که زن باید عدّه نگه دارد
ج۴، مسئله ۵۸۰ . مواردی که زن باید عدّه نگه دارد، عبارتند از:
- ۱. طلاق؛
- ۲. تمام شدن مدّت ازدواج در عقد موقّت یا بذل و بخشش مدّت توسط زوج؛
- ۳. نزدیکی از روی اشتباه (وطی به شبهه)؛
- ۴. فسخ و انفساخ عقد ازدواج؛
- ۵. وفات زوج؛
در ادامه، به توضیح هر یک از این موارد پرداخته میشود.
۱. عدّۀ طلاق
زنانی که طلاق آنان عدّه ندارد
ج۴، مسئله ۵۸۱ . زنی که طلاق داده شده باید مدّتی که بعداً ذکر میشود «عدّه» نگه دارد و در آن مدّت با فرد دیگری ازدواج ننماید و از این حکم موارد ذیل استثنا میشود:
الف. «زنی که همسرش با او نزدیکی نکرده است».
شایان ذکر است، نزدیکی[۱] در صورتی موجب عدّه میشود که به اندازۀ ختنه‌گاه (حَشَفه) داخل شده باشد.[۲]
البتّه، اگر منی همسرش به‌طور طبیعی یا به شیوۀ دیگری وارد فرج (مَهْبِل) شود، بدون آنکه نزدیکی صورت گیرد، زن باید عدّه نگه دارد.
بنابراین، اگر نزدیکی صورت نگرفته و زن با شیوۀ تلقیح مصنوعی بدون ورود منی به مَهْبِل حامله شده باشد، بدین صورت که اسپرم مرد و تخمک همسرش در خارج از فضاى رحم و مَهْبِل (مثلاً در آزمایشگاه) بارور شده، سپس نطفۀ بارور شده (رویان) در رحم همسرش قرار داده شده و زن حامله شود، لازم است عدّه نگه دارد.
ب. «دختری که نه سالش تمام نشده»، هرچند شوهرش – اشتباهاً یا عمداً و از روی معصیت – با وی نزدیکی کرده باشد.
ج. «زنی که یائسه است» و معنای یائسگی در مسألۀ «۵۰۸» بیان شد.
مدّت عدّه طلاق
ج۴، مسئله ۵۸۲ . زنانی که طلاق داده می‌شوند و باید عدّه نگه دارند، از لحاظ عدّۀ طلاق چهار قسم هستند:
- ۱. زن غیر حامله‌ای که مدّت زمان بین دو حیضش، کمتر از سه ماه است؛
- ۲. زن غیر حامله‌ای که مدّت زمان بین دو حیضش، سه ماه یا بیشتر است؛
- ۳. زن غیر حامله‌ای که یائسه نیست، ولی حیض هم نمی‌بیند؛
- ۴. زنی که حامله است.
حکم هر یک از این صورت‌ها، در مسائل بعد ذکر میشود.
الف. زن غیر حامله که مدّت زمان بین دو حیضش کمتر از سه ماه است
ج۴، مسئله ۵۸۳ . زن غیر حامله‌ای که فاصله بین دو حیض او کمتر از سه ماه است،[۳] عدّه‌اش آن است که بعد از طلاق[۴] به قدرى صبر کند که دو بار حیض ببیند و پاک شود و همین که حیض سوّم را دید عدّۀ او تمام میشود.
ج۴، مسئله ۵۸۴ . اگر زن غیر حامله‌ای که فاصلۀ بین دو حیض او کمتر از سه ماه است، بعد از طلاق[۵] یک بار خون حیض ببیند و سپس یائسه گردد، برای تکمیل عدّه باید دو ماه قمری دیگر صبر نماید؛
امّا در صورت مشاهدۀ دو بار خون حیض قبل از سنّ یائسگی، لازم است بعد از آن یک ماه قمری دیگر عدّه نگه دارد.
ج۴، مسئله ۵۸۵ . اگر زن غیر حامله‌ای که فاصلۀ بین دو حیض او کمتر از سه ماه است، بعد از طلاق، مثلاً دو بار حیض ببیند، سپس به سببی – مانند بیماری یا استعمال دارو – حیض وی به تأخیر افتد، باید بعد از حیض دوّم سه ماه قمری صبر کند که اگر حیض دیگرى در این مدّت ببیند عدّه‌اش تمام میشود و در صورتی که حیض نبیند با انتهاى سه ماه عدّه‌اش به پایان می‌رسد؛
همچنین، اگر چنین زنی بعد از طلاق، یک بار حیض ببیند، سپــس به سببــی – مانند بیماری یا استعمال دارو – حیض وی به تأخیر افتد، چنانچه بعد از حیض اوّل تا سه ماه قمری حیض نبیند، با سپری شدن سه ماه عدّه‌اش تمام مى‌شود.
ب. زن غیر حامله‌ای که مدّت زمان بین دو حیضش سه ماه یا بیشتر است
ج۴، مسئله ۵۸۶ . عدّۀ زن غیر حامله‌ای که فاصله بین دو حیض او سه ماه قمری یا بیشتر است، سپری شدن سه ماه قمری از زمان طلاق می‌باشد.
ج۴، مسئله ۵۸۷ . اگر زن غیر حامله‌ای که فاصلۀ بین دو حیض او سه ماه قمری یا بیشتر است، بعد از گذشت مثلاً یک ماه از زمان طلاق یائسه گردد، حکم عدّه از وی ساقط نمیشود، بلکه لازم است دو ماه قمری دیگر عدّه نگه دارد.
ج. زن غیر حامله‌ای که یائسه نیست، ولی حیض هم نمی‌بیند
ج۴، مسئله ۵۸۸ . اگر زن به سببی – مانند بیماری یا استعمال دارو یا شیر دادن بچّه یا برداشتن رحم – خون حیض نبیند، ولی در سنّ بانوانی باشد که حیض میبینند، باید بعد از طلاق تا سه ماه قمرى عدّه نگه دارد.
ج۴، مسئله ۵۸۹ . اگر زنى که عدّۀ او سه ماه قمری است[۶] اوّل ماه قمرى طلاق داده شود، باید سه ماه قمری تمام – هرچند ماه قمری ۲۹ روزه باشــــد – عدّه نگه دارد و منظور از اوّل ماه، روز اوّل ماه نیست، بلکه اوّلین لحظۀ شب اول ماه است.[۷]
ج۴، مسئله ۵۹۰ . اگر زنی که عدّۀ او سه ماه قمری است، در بین ماه طلاق داده شود، باید باقیماندۀ ماه اوّل را با دو ماه قمری بعد از آن و نیز به مقدار کسرىِ ماه اوّل از ماه چهارم عدّه نگه دارد.
البتّه، در صورتی که ماه اوّل بیست و نه روزه باشد، بنابر احتیاط واجب باید به گونه‌ای نقص آن از ماه چهارم جبران شود که مجموعاً سی روز کامل گردد؛ مثلاً اگر غروب روز بیستم ماه قمری طلاق داده شود و آن ماه ۲۹ روز باشد، احتیاط واجب آن است که از ماه چهارم، بیست و یک روز عدّه نگهدارد، تا با مقدارى که از ماه اوّل عدّه نگه داشته، سى روز شود.
د. زنی که حامله است
ج۴، مسئله ۵۹۱ . عدّۀ زنی که از شوهرش حامله شده، تا موقع وضع حمل[۸] یا سقط شدن حمل[۹] اوست، هرچند حمل مذکور به صورت جنین ناقص یا خون بسته (عَلَقه) یا پاره گوشت (مُضْغه) باشد.
بنابراین، اگر مثلاً یک ساعت بعد از طلاق وضع حمل نماید، عدّه‌اش تمام میشود.
ج۴، مسئله ۵۹۲ . اگر زن به واسطۀ زنای غیر شوهرش با وی آبستن شده باشد و شوهرش او را طلاق دهد، عدّۀ او به وضع حمل یا سقط آن حمل تمام نمیشود؛ بلکه حکم زنان غیر حامله را دارد که عدّۀ آنان بیان شد.[۱۰]
زمان آغاز عدّۀ طلاق
ج۴، مسئله ۵۹۳ . ابتداى عدّۀ طلاق از زمانی است که خواندن صیغۀ طلاق تمام میشود؛ چه اینکه زن بداند طلاقش داده‌اند یا نداند.
بنابراین، اگر زن بعد از تمام شدن مدّت مذکور بفهمد او را طلاق داده‌اند، لازم نیست دوباره عدّه نگه دارد.
ج۴، مسئله ۵۹۴ . اگر زن اطلاع پیدا کند که شوهرش وی را طلاق داده، ولی زمان طلاق را نداند، بنابر احتیاط واجب باید از زمانی که خبر طلاق به وی رسیده عدّه نگه دارد.
ج۴، مسئله ۵۹۵ . احکام عدّۀ طلاق مربوط به ازدواج زن با شخص دیگر غیر از شوهرش است. بنابراین، اگر مرد همسرش را طلاق بائن[۱۱] دهد، می‌تواند در همان ایّام عدّه با وی مجدّداً ازدواج دائم یا موقّت نماید.
ج۴، مسئله ۵۹۶ . اگر مردی بعد از نزدیکی با همسرش[۱۲] وی را – با رعایت شرایط – طلاق رجعی دهد و در ایّام عدّه به او رجوع نماید، سپس بدون نزدیکی با وی، مجدّداً همسرش را طلاق دهد، زن باید از هنگام طلاق دوّم عدّه نگه دارد.
ج۴، مسئله ۵۹۷ . اگر مردی بعد از نزدیکی با همسرش[۱۳] وی را – با رعایت شرایط – طلاق بائن دهد و در ایّام عدّه مجدّداً با او ازدواج نماید، سپس بدون نزدیکی او را طلاق دهد، زن باید عدّۀ طلاق اوّل را کامل نماید و لازم نیست نسبت به طلاق دوّم عدّه نگه دارد.
۲. عدّۀ زنى که ازدواج موقّت کرده است
لزوم رعایت عدّۀ ازدواج موقّت در غیر موارد استثنائی
ج۴، مسئله ۵۹۸ . اگر مدّت عقد موقّت تمام شود یا شوهر آن را بذل نموده و ببخشد، در غیر موارد استثنایی که در مسألۀ «۵۸۱» ذکر شد، بر زن واجب است «عدّه» نگه دارد و در دوران عدّه با مرد دیگری ازدواج ننماید.
مدّت عدّۀ عقد موقّت
الف. زن حامله
ج۴، مسئله ۵۹۹ . عدّۀ زن حامله در ازدواج موقّت، همانند عدّۀ طلاق زن حامله در ازدواج دائم است که احکام آن، در مسائل «۵۹۱ و ۵۹۲» ذکر شد.
ب. زن غیر حامله‌ای که حیض نمی‌بیند
ج۴، مسئله ۶۰۰ . عدّۀ زن غیر حامله‌ای که اصلاً حیض نمی‌بیند، ولی در سنّ بانوانی است که حیض میبینند، «چهل و پنج روز» از هنگام تمام شدن مدّت عقد موقّت یا بخشش مدّت باقیمانده از عقد موقّت می باشد.
ج. زن غیر حامله‌ای که حیض می‌بیند
ج۴، مسئله ۶۰۱ . عدّۀ عقد موقّت زنی که حامله نیست و حیض می‌بیند، سه صورت دارد:
صورت اوّل: فاصلۀ زمان پایان عقد موقّت[۱۴] و دیدن حیض اوّل، کمتر از چهل و پنج روز باشد؛
در این صورت عدّۀ زن، سپری شدن دو حیض کامل است؛ البتّه حیض اوّل بنابر فتوی و حیض دوّم بنابر احتیاط واجب می‌باشد.
صورت دوّم: فاصلۀ زمان پایان عقد موقّت و دیدن حیض اوّل، چهل و پنج روز تا سه ماه قمری باشد؛
در این صورت، عدّۀ زن بنابر احتیاط واجب[۱۵] سپری شدن دو حیض کامل است.[۱۶]
صورت سوّم: چنانچه فاصلۀ زمان پایان عقد موقّت و دیدن حیض اول، سه ماه قمری یا بیشتر باشد، کافی است زن سه ماه قمری عدّه نگه دارد.[۱۷]
ج۴، مسئله ۶۰۲ . اگر عدّۀ زن – با توضیحاتی که در مسائل قبل بیان شد – سپری شده باشد، ولی وی از پایان مدّت عقد یا بخشش آن توسط زوج اطلاع نداشته باشد، لازم نیست، پس از اطلاع از این امر دوباره عدّه نگه دارد.
ج۴، مسئله ۶۰۳ . اگر شوهر در بین مدّت عقد موقّت بمیرد، زن باید همانند عقد دائم «عدّۀ وفات» نگه دارد که توضیح آن در احکام عدّۀ وفات خواهد آمد؛
امّا اگر شوهر در بین عدّۀ عقد موقّت بمیرد، سپری شدن عدّۀ عقد موقّت کافی است و زن لازم نیست عدّۀ وفات نگه دارد.
ج۴، مسئله ۶۰۴ . احکام عدّۀ عقد موقّت مربوط به ازدواج زن با شخص دیگر غیر از شوهرش است. بنابراین، مردی که با زنی ازدواج موقّت کرده و مدّت عقد به پایان رسیده یا مدّت باقیمانده را بذل نموده و بخشیده، می‌تواند در همان ایّام عدّه با وی مجدّداً ازدواج دائم یا موقّت نماید.
ج۴، مسئله ۶۰۵ . اگر شوهر در ایّام عدّۀ عقد موقّت همسرش، مجدّداً با وی ازدواج دائم یا موقّت نماید، سپس بدون نزدیکی[۱۸] با او، چنانچه عقد دائم است وی را طلاق دهد و در عقد موقّت مدّت باقیماندۀ عقد را ببخشد یا مدّت عقد تمام شود، زن باید عدّه ازدواج موقّت اوّلى را که در آن نزدیکی صورت گرفته کامل نماید و از سر گرفتن عدّۀ جدید لازم نیست.
[۲] . در مورد مردی که ختنه‌گاهش قطع شده، نزدیکی به اندازهای که عرفاً بگویند دخول کرده، کافی است.
[۳] . معمولاً بیشتر بانوان غیر حامله، از همین قسم می‌باشند.
[۴] . طلاقی که در پاکی زن واقع گردیده و در آن پاکی شوهرش با وی نزدیکی نکرده است، هرچند نزدیکی از پشت باشد.
[۵] . همان.
[۶] . این مسأله و مسألۀ بعد، اختصاص به زنی که حامله نیست و حیض نمی‌بیند ندارد و در مورد تمام زنانی که عدّۀ آنان سه ماه قمری است جاری می‌باشد.
[۷] . در اینکه شب با غروب آفتاب آغاز میشود یا مغرب، مراعات مقتضای احتیاط ترک نشود.
[۸] . در صورتی که حمل بیش از یک فرزند باشد، لازم است همۀ آنها به دنیا بیایند.
[۹] . در حکم مذکور، فرقی بین سقط عمد و سقط غیر عمد نمی‌باشد.
[۱۰] . اگر حامله شدن زن بر اثر وطی به شبهه باشد، احکام آن در عدّۀ وطی به شبهه خواهد آمد.
[۱۱] . چنانچه طلاق رجعی باشد، زن در ایّام عدّه شوهردار محسوب میشود و در این ایّام نمی‌تواند با شخص دیگر ازدواج نماید؛ امّا شوهرش می‌تواند تا قبل از تمام شدن ایّام عدّه، بدون عقد جدید به او رجوع نماید.
[۱۲] . حکم مذکور شامل نزدیکی از پشت هم میشود.
[۱۳] . همان.
[۱۴] . بخشش مدّت باقیماندۀ عقد موقّت (بذل مدّت)، حکم پایان مدّت عقد موقّت را در هر سه صورت دارد.
[۱۵] . احتیاط واجب مذکور، شامل هر دو حیض میشود و بنابر احتیاط واجب، سپری شدن چهل و پنج روز پاکی کافی نیست.
[۱۶] . البتّه، در صورت اوّل و دوّم اگر فاصله بین حیض اوّل و دوّم زن سه ماه یا بیشتر باشد، کافی است زن پس از پایان حیض اوّل سه ماه صبر نماید.
[۱۷] . بنابر احتیاط واجب، سپری شدن چهل و پنج روز پاکی کافی نیست.
[۱۸] . حکم مذکور شامل نزدیکی از پشت هم میشود.