احکام پزشکی (تغییر جنسیّت)

[۶۹۷] [۶۹۸] [۶۹۹] [۷۰۰] [۷۰۱]

ملاک در جنسیّت افراد

ج۴، مسئله ۶۹۷ . ملاک در جنسیّت واقعی افراد از جهت مذکّر یا مؤنّث بودن، نوع اندام‌ های تناسلی آنان است، کسی که آلت تناسلی حقیقی مردانه و بیضه‌ های طبیعی دارد، مرد است و کسی که مَهْبِل و رحم و تخمدان طبیعی دارد، زن است، هرچند به علّتی آن را برداشته یا از بین رفته باشد.

بنابراین، معیار تشخیص جنسیّت، نوع اندام تناسلی خارجی و داخلی فرد است، نه تمایلات رفتاری و روحی و احساسی و نه نوع کروموزم‌ها و ساختار ژنتیکی فرد، هرچند غالباً نوع کروموزم‌ها و ساختار ژنتیکی افراد، متناسب با نوع اندام تناسلی خارجی و داخلی آنها می‌باشد.

تغییر جنسیّت صوری

امروزه در برخی از کشورها عملی به نام «تغییر جنسیّت» رایج شده و گاه امری قانونی محسوب می‌شود و بعضی از افراد مبتلا به اختلالات هویّت جنسی^[۱] اقدام به عمل مذکور می‌نمایند، که شرح آن از قرار ذیل است:

تغییر جنسیّت صوری مرد به زن

مردی که قصد تغییر جنسیّت دارد با مراجعه به پزشک و تزریق هورمون‌های زنانه، علامات زنانگى از قبیل ریختن موهاى صورت، نازک شدن صدا، برآمدگی سینه در او پدید می‌آید و پزشک با قطع اندام تناسلى مردانه و ایجاد تغییرات موضعی، برای او اندام ساختگی شبیه اندام تناسلی بانوان درست ‌می‌کند یا آنکه برای وی اندام تناسلى مصنوعى (پروتز) قرار می‌دهد؛

گاه فرد برای تشابه سازی بیشتر، اقدام به اعمال جراحی بینی، فک، گونه و مانند آن نموده تا از نظر ظاهری شبیه زنان شود و معمولاً هورمون‌تراپی بعد از آن نیز جهت بقای علامات زنانگی ادامه می‌یابد، ولی در هر حال خبری از رحم و تخمدان نیست و در نتیجه چنین فردی برای همیشه عقیم می‌شود.

تغییر جنسیّت صوری زن به مرد

زنى که قصد تغییر جنسیّت دارد با مراجعه به پزشک و تزریق هورمون‌های مردانه، علامات مردى از قبیل روییدن موى صورت یا درشت شدن صدا در او پدید می‌آید و پزشک بعد از برداشتن سینه‌ ها، رحم، تخمدان‌ها و واژن، با ایجاد تغییرات موضعی، براى او اندام ساختگی شبیه اندام تناسلى مردانه درست می‌‌کند یا برایش اندام تناسلی مصنوعی (پروتز) قرار می‌دهد؛

گاه فرد برای تشابه‌سازی بیشتر اقدام به اعمال جراحی بینی، گونه، فک و غیره می‌‌نماید تا از نظر ظاهری شبیه مردان شود و معمولاً هورمون‌تراپی بعد از آن نیز جهت بقای علامات مردانگی ادامه می‌یابد، ولی در هر حال خبری از آلت تناسلی طبیعی و بیضه‌ های واقعی نیست و در نتیجه چنین فردی نیز برای همیشه عقیم می‌شود.

حکم تغییر جنسیّت به صورت فوق

ج۴، مسئله ۶۹۸ . انجام امور مذکور در قسمت قبل که به عنوان تغییر جنسیّت انجام می‌شود، موجب تغییر واقعى جنسیّت در فرد نمی‌گردد و هویّت اصلی انسان تغییر نمی‌کند، بلکه ظاهر جسمی وی تغییر کرده و فرد «پسرنما» یا «دخترنما» می‌شود و لذا احکام شرعى او نیز تغییر نمى‌کند.

بنابراین، ازدواج با مرد یا زنی که تغییر جنسیّت صوری داده‌، باطل و ازدواج با همجنس محسوب می‌شود، همچنان که صدور مدارک شناسایی با هویّت جنس مخالف برای وی جایز نیست و لازم است تمامی احکام نگاه، لمس، ارتباط با نامحرم و… را که قبل از تغییر جنسیّتِ صوری، خود وی و دیگران مکلّف به آن بودند، پس از آن نیز رعایت کنند.

شایان ذکر است، از آنجا که این عمل جراحی، مستلزم نقص عضو مثل برداشتن رحم یا تخمدان‌ها یا قطع اندام تناسلی مردانه و بیضه ‌ها است حرام می‌باشد؛ همچنان که اگر این عمل جراحی موجب کشف عورت یا نگاه یا لمس آن – هرچند توسط پزشک همجنس – باشد، جایز نیست و صرف تمایلات رفتاری فرد، مطابق با جنس مخالف خویش،^[۲] مجوّز شرعی برای عمل مذکور محسوب نمی‌شود.

تغییر جنسیّت واقعی

ج۴، مسئله ۶۹۹ . اگر مقصود از تغییر جنسیّت، تغییر واقعی دستگاه تناسلى داخلى و خارجى باشد که معیار اختلاف زن و مرد محسوب می‌شود، چنانچه این عمل با امور حرام (مانند کشف عورت یا نگاه یا لمس آن هرچند توسط پزشک همجنس) همراه باشد، شرعاً جایز نیست؛

علاوه بر آن، هرچند امر مذکور به خودی خود (فى حدّ ذاته) با قطع نظر از ملازمات حرام آن جایز است، ولى تا کنون این نوع تغییر جنسیّت محقّق نشده^[۳] و آنچه تا به حال صورت پذیرفته، همان تغییر ظاهرى است که تأثیرى در تغییر احکام شرعی ندارد.

آشکارسازی و کشف واقعیّت جنسی

ج۴، مسئله ۷۰۰ . کسانى که دچار ناهنجارى در اندام تناسلى هستند و با عمل جرّاحى، واقعیّت جنسی آنان آشکار می‌شود، مانند مردى که ظاهرى زنانه دارد، ولى دارای دستگاه تناسلى داخلى زنانه نیست و از جهت خلقت مرد است، چنانچه اندام تناسلى مردانۀ وی را که مخفى شده، نمایان سازند، یا زنى که اندام تناسلى زنانۀ داخلى دارد و از جهت خلقت زن است، اندام تناسلى ظاهرى مردانۀ وی را قطع کنند، این عمل به خودی خود (فى حدّ ذاته) جایز است و ارتباطى با تغییر جنسیّت ندارد، بلکه «کشف هویّت جنسی فرد» محسوب می‌شود؛

البتّه، چنانچه عمل مذکور مستلزم امور حرام (مانند کشف عورت یا نگاه یا لمس حرام) باشد جایز نیست، مگر آنکه انجام آن ضرورت داشته باشد مثل اینکه ترک آن مستلزم مشقّت فوق‌العاده شدید که معمولاً تحمّل نمی‌شود (حَرَج) یا ضرر قابل توجّه باشد و راه چارۀ مشروع دیگری وجود نداشته نباشد.

شبیه‌سازی

«شبیه‌سازی»^[۴] عبارت است از تولید نسخه‌ای مطابق اصل (مثل) از انسان، حیوان،^[۵] گیاه یا اجزاء و اعضای آنها، بدون تلقیح سلول‌های جنسی مذکّر و مؤنّث با استفاده از روش‌های علمی جدید، که دارای انواع مختلفی است.^[۶]

ج۴، مسئله ۷۰۱ . شبیه‌سازی با توضیح فوق، فی نفسه^[۷] حرام نیست؛ ولی کسی که دارای ولایت شرعی در این گونه موارد است (مجتهد جامع الشرایط) می‌تواند حسب مصالح عمومی و اجتناب از خطرات احتمالی آن^[۸] از انجام برخی از اقسام شبیه‌سازی نهی نماید و در این صورت، ارتکاب آن جایز نیست.

شایان ذکر است، اگر این عمل در مورد انسان محقّق شود، لازم است از تمام امور حرام – مانند نگاه یا لمس بدن نامحرم، آشکار نمودن عورت یا لمس و نگاه به آن حتّی توسط پزشک همجنس با توضیحاتی که در فصل مربوط به آن بیان شد – پرهیز گردد و در صورتی که تخمک از زن و سلول انسانی از مرد باشد، بنابر احتیاط واجب زن و مرد مذکور، از محارم یکدیگر مانند برادر و خواهر – هرچند رضاعی – نباشند.