حج

فضیلت حج و اهمیّت آن

«حج» از بزرگ‌‌ترین فریضه‌های الهی و شعائر دین مقدّس اسلام است که در آن هر دو جنبۀ فردی و اجتماعی به شکلی نمایان گنجانده شده است، اگر حج به صورت صحیح و با محتوای دقیق و کامل و واقعی آن انجام شود، سازنده‌ترین دانشگاه انسان‌سازی است.

در احادیث متعدّدی که از پیشوایان معصوم^{(علیهم السلام)} نقل شده، آمده است که دین اسلام بر پنج پایه استوار شده است: «نماز، زکات، حج، روزه و ولایت اهل بیت^{(علیهم السلام)} ».^[۱]

در حدیث منقول است که پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} در خطبۀ روز غدیر فرمودند: «ای مردم، خانۀ خدا را با کمال دین‌داری و دین‌شناسی زیارت کنید و از آن مکان‌های مقدّس جز با توبه و ترک گناه باز نگردید».^[۲]

در نقل است که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «حجّ و عمره دو بازار، از بازارهای آخرت‌اند، کسی که پیوسته به حجّ و عمره می‌رود در ضمانت خداست و خداوند اگر او را باقی نگهدارد، به خانواده‌اش می‌رساند و اگر او را بمیراند، وارد بهشتش می‌کند».^[۳]

حج، ضیافت خداوند متعال است و حاجیان مهمانان خدای رحمان‌اند، در روایت نقل شده است که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «مهمان خداوند کسی است که حج و عمره به‌جا می‌آورد، چنین شخصی تا به منزلش برمی‌گردد مهمان خداست…».^[۴]

روایت شده است که حضرت صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «حج‌‌گزار و عمره‌‌گزار، وارد شوندگان به پیشگاه خداوند متعال هستند، اگر چیزی از او بخواهند به آنان عطا می‌کند، اگر دعا کنند خداوند متعال اجابت می‌نماید و اگر شفاعت نمایند خداوند متعال شفاعت آنان را می‌پذیرد و اگر سکوت کنند (و چیزی هم نخواهند) خداوند متعال خود ابتدا به احسان می‌کند و در ازای هر درهمی (که در این مسیر هزینه کرده‌اند)، هزار هزار درهم عوض داده می‌شوند».^[۵]

از امام صادق^{(علیه السلام)} روایت شده که امام سجّاد^{(علیه السلام)} فرمودند: «حج و عمره بروید تا بدن‌هایتان سالم بماند و رزق و روزی‌تان وسعت یابد و مخارج خانواده‌تان تأمین و کفایت شود، حاجی آمرزیده است و بهشت بر او واجب است و اعمالش از نو آغاز می‌گردد و خانواده و مالش محفوظ می‌ماند».^[۶]

در حدیث منقول است که امیر المؤمنین^{(علیه السلام)} فرمودند: «… همانا به‌جا آوردن حج و عمره، فقر و تنگدستی را از بین می‌برد و گناهان و معاصی را محو می‌کند و موجب رفتن به بهشت می‌شود…».^[۷]

روایت شده که پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «به حجّ خانه خدا بروید، زیرا حج، گناهان را می‌شوید همچنان که آب، چرک را می‌شوید».^[۸]

نیز نقل شده که پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «پیوسته حج و عمره به جا آورید، چراکه این دو فقر و گناهان را از بین‌می‌برند آن گونه که کورۀ آهنگری زنگار آهن را از بین می‌برد».^[۹]

نشانۀ قبولی حج

روایت شده است که پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «نشانۀ قبولی حج آن است که بنده، گناهانی را که مرتکب می‌شده است ترک کند».^[۱۰]

انجام حج با مال حلال

در حدیث نقل شده است که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «چون موسیٰ^{(علیه السلام)} حج به‌جا آورد، جبرئیل نازل شد. موسیٰ^{(علیه السلام)} به او گفت: ای جبرئیل… کسی که با نیّتی صادق و مالی پاک و حلال این خانه را زیارت کند چه پاداشی دارد؟

جبرئیل به سوی خداوند متعال بازگشت، خداوند وحی فرمود: به او بگو چنین شخصی را در ملکوت اعلیٰ همراه پیامبران و صدّیقین و شهداء و صالحین قرار می‌دهم و اینان چه همراهان خوبی (برای آن شخص) هستند».^[۱۱]

از ائمّۀ هدیٰ^{(علیهم السلام)} روایت شده است: «هر کس با مال حرام به حج برود هنگام لبّیک گفتن، خداوند متعال می‌فرماید: بنده من ندایت را اجابت نمی‌کنم و طاعتت را نمی‌پذیرم».^[۱۲]

وظایف دیگران نسبت به زائر خانۀ خداوند متعال

از امام صادق^{(علیه السلام)} روایت شده است که امام سجّاد^{(علیه السلام)} ‌فرمودند: «ای کسانی که به حج رهسپار نشده‌اید، به افرادی که به حج مشرّف شده‌اند تبریک بگویید و با آنان مصافحه کنید و آنان را مورد تعظیم و تکریم قرار بدهید… تا در اجر و ثواب با آنان شریک باشید».^[۱۳]

نیز روایت شده که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «حضرت رسول اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} دربارۀ کسانی که از مکّه بازگشته بودند با این عبارات دعا می‌کردند: خداوند اعمال تو را قبول بفرماید و عوض آنچه را که خرج کردی به تو عنایت کند و گناهانت را بیامرزد».^[۱۴]

از امام صادق^{(علیه السلام)} نقل شده که امام سجاد^{(علیه السلام)} فرمودند: «کسی که در غیاب حج‌گزار به خانواده‌اش و اموالش رسیدگی کند، اجر و پاداشی چون او دارد تا حدّی که گویی سنگ‌های کعبه را لمس کرده است».^[۱۵]

مجازات ترک حج

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

«… وَ لِلهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنیٌّ عَنِ الْعالَمینَ».^[۱۶]

«بر کسانی که استطاعت حج خانۀ خدا را دارند، از جانب خداوند لازم گردیده است که به انجام این وظیفه اقدام کنند و کسانی که کفر ورزند (و از انجام این وظیفه سرباز زنند)، خداوند از جهانیان بی-نیاز است».

پیشوایان دین، ائمّۀ هدیٰ^{(علیهم السلام)} کسانی را که با وجود استطاعت در انجام این فریضه الهی مسامحه می‌کنند، بر حذر داشته و یاد‌آور عواقب تلخ و خطرناک آن شده‌اند.

در روایت نقل شده است که امام باقر^{(علیه السلام)} فرمودند: «امیرالمؤمنین^{(علیه السلام)} در وصیتشان چنین فرمودند: حجّ خانۀ پروردگارتان را ترک نکنید که هلاک خواهید شد…».^[۱۷]

نیز نقل شده است که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «… همانا خداوند به سبب شیعیانی از ما که حج می‌گزارند، عذاب را از آنان که حج نمی‌کنند دفع می‌کند و اگر همه بر ترک حج هم‌دستی کنند، همه هلاک می‌شوند».^[۱۸]

روایت شده که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «کسی که از دنیا می‌رود و با وجود اینکه مانعی – از قبیل نیازی که اگر مالش را صرف حج نماید اجحاف در حقّ وی محسوب شود یا بیماری‌ای که با وجود آن توانایی انجام حج را نداشته باشد یا جلوگیری سلطان ظالم که مانع از انجام حج شود – ندارد^[۱۹] حجّ خانه خدا را به‌جا نیاورد، در هنگام مرگ در زمرۀ یهود یا نصاریٰ از دنیا می‌رود».^[۲۰]

محمّد بن فضیل می‌گوید: از امام‌ کاظم^{(علیه السلام)} در مورد تفسیر آیۀ «وَمَنْ کانَ فی‏ هٰذِهِ أَعْمیٰ‏ فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمیٰ‏ وَأَضَلُّ سَبیلاً»^[۲۱] پرسیدم. حضرت^{(علیه السلام)} فرمودند: منظور کسی است که با داشتن امکانات مالی برای انجام حج (و فراهم بودن شرایط استطاعت)، حجّة الاسلام را به تأخیر می‌اندازد و (هر سال) می‌گوید: امسال حج می‌روم (و نمی‌رود) تا آنکه قبل از ادای فریضۀ حج، مرگ او فرا می‌رسد».^[۲۲]

و در حدیث دیگر منقول است که امام کاظم^{(علیه السلام)} در مورد تفسیر آیۀ «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرینَ أَعْمالاً»^[۲۳] فرمودند: «آنان کسانی هستند که حجّة الاسلام را به تأخیر می‌اندازند و امروز و فردا می‌کنند (تا از دست برود)».^[۲۴]